تعیین ویژگی‎های ژئومورفولوژیکی و فرسایش در حوزه‎آبخیز توت سفید، استان چهارمحال و بختیاری

رودخانه حوزه آبخیز توت سفید یکی از سرشاخه های رودخانه زاینده رود می باشد که در فاصله تقریبی 170 کیلومتری شمال غرب شهرکرد، در شهرستان کوهرنگ، و در دو زون ساختاری زاگرس مرتفع و سنندج- سیرجان واقع است. از نظر زمین ساختی این منطقه توسط دو سری گسل موازی تراستی با روند شمال غربی- جنوب شرقی احاطه شده است. فعال شدن این دو سری گسل بزرگ در منطقه سبب بالاآمدگی منطقه و افزایش شدت توپوگرافی شده است. این افزایش شدت توپوگرافی، افزایش شیب بستر را بدنبال داشته است و سبب شده تا رودخانه حوضه توت سفید در طی مسیر تحول خود به یک رودخانه شریانی تبدیل شود. از طرف دیگر بررسی مسیر رودخانه از دیدگاه لیتولوژی، ترکیب و مقاومت در برابر فرسایش متفاوت را نشان می دهد که مقاومت متفاوت رودخانه را در برابر فرسایش ایجاد کرده است. بنابراین اثر ترکیبی گسل ها و جنس سنگ شناسی، مورفولوژی رودخانه حوضه توت سفید را در گستره زمان دستخوش تغییر و تحول ساخته است. نتایج حاصل از معادله جهانی فرسایش خاک نشان داد مقدار متوسط پتانسیل فرسایش خاک حوضه، 98/1 تن در هکتار در سال می باشد. همچنین کاربری های مراتع با تاج پوشش کم و متوسط، بیشترین مقدار عامل فرسایش پذیری خاک و تلفات خاک در منطقه را به خود اختصاص دادند. نتایج حاصل از مطالعات رسوبات نشان داد که اکثریت نمونه ها دارای جورشدگی بد و چولگی متفاوت هستند. این شرایط بیانگر تغییر شرایط رژیم رودخانه احتمالاً در اثر تغییر در شرایط آب و هوایی با گذشت زمان در طی دوره کواترنری می باشد. همچنین مطالعات منشایابی رسوبات نشان داد که در منطقه مورد مورد بررسی بیشتر رسوبات مربوط به سازندهای آسماری، جهرم، گورپی، پابده، سروک و گرو می باشد، که از نقاط مختلف در مسیر رودخانه منشا گرفته اند. قابل ذکر است که در نمونه برداری های انجام شده در سطوح مختلف، در سایز 4000-2000 میکرون درصد فراوانی دانه های آهکی زیادتر می شود. به طور کلی نتایج حاصل از بررسی لایه های اطلاعاتی معادله جهانی فرسایش خاک و نقشه تلفیقی نشان داد که علاوه بر سازندهای سخت که تحت تاثیر عملکرد گسل و خردشدگی، سبب تولید واریزه فراوان در منطقه شده، سازندهای شیلی و مارنی پابده و گورپی و سازند شیلی گرو نیز دارای کلاس فرسایش پذیری خاک بالا می باشند. از این میان سازند مارنی گورپی بیشترین حساسیت را از خود نشان می دهد. ارزیابی کمی اشکال و عوارض سطح زمین و محاسبه ی شاخص های ریخت سنجی رودخانه ها از مهمترین روش های ارزیابی مورفوتکتونیک محسوب می شود. در این پژوهش با استفاده از شاخص های مورفوتکتونیکی از قبیل منحنی انتگرال منحنی هیپسومتری، شاخص تقارن توپوگرافی عرضی، پیچ و خم آبراهه ها، شاخص v و غیره به ارزیابی ویژگی های تکتونیکی منطقه پرداخته شده است. بررسی و ارزیابی ناشی از تلفیق کلیه شاخص ها، نشان داد که رودخانه حوضه توت سفید از نظر تکتونیکی، حالت فعال بویژه در بخش های مرکزی و جنوب حوضه دارد.