بررسی وضعیت فعلی بیابان زایی با تأکید بر معیار فرسایش بادی به روش micd (بررسی موردی: جنوب شهرستان نیشابور)

در منطقه جنوب نیشابور فرسایش بادی سبب تجمع و حرکت ذرات ماسه در روستاها، اراضی زراعی، کانال های آبیاری و تأسیسات صنعتی شده و خسارات سنگینی را وارد کرده است. از این رو همواره کنترل فرسایش بادی مورد توجه مسئولین و دست اندرکاران منطقه و شهر نیشابور بوده است. با توجه به اینکه کنترل این پدیده بدون شناخت کامل، ارزیابی شدت و مشخص کردن عوامل آن امکان پذیر نیست، در تحقیق حاضر وضعیت و شدت بیابان زایی فرسایش با استفاده از مدل ایرانی micd ارزیابی شد. بر اساس این روش، ابتدا نقشه رخساره های ژئومورفولوژی منطقه تهیه شد که این نقشه به عنوان نقشه واحدهای کاری برای امتیاز دهی شاخص های فرسایش بادی مورد استفاده قرار گرفت. سپس با توجه به جداول امتیازدهی در روش فوق، نوع کاربری ها ( شامل اراضی با کاربری کشاورزی، اراضی با کاربری جنگل و مرتع و اراضی فاقد کاربری) در هر کدام از واحدهای کاری تعیین گردید. همچنین برای ایجاد امکان مقایسه امتیازات مربوط به شاخص های معیار فرسایش در آنها، یکسان سازی تعداد شاخص ها در همه کاربری ها(با انتخاب مهمترین شاخص ها با توجه به شرایط منطقه) انجام شد. سپس با استفاده از داده ها و اطلاعات تحقیقات انجام شده در منطقه، بازدید ها، تخمین و اندازه گیری در عرصه، مشاهدات عینی، اطلاعات دریافت شده درباره وضعیت بادهای منطقه از اداره هواشناسی و نمونه برداری و اندازه گیری در آزمایشگاه، امتیازدهی به شاخص ها انجام گرفت و در نهایت با جمع امتیازات مربوط به هر شاخص و بر پایه جداول مبنا، شدت بیابان زایی در هر واحد، کاربری و کل منطقه تعیین و نقشه وضعیت کنونی بیابان زایی ترسیم شد. نتایج حاصل از انجام این تحقیق گویای آن است که شاخص های آثار انباشت خاک(ماسه بادی)در پای گیاهان و یا سنگها با میانگین وزنی 4، وضعیت بادشکن در پیرامون کشتزارها با میانگین وزنی با میانگین وزنی 4، الگوهای کاشت در محدوده اراضی زیر کشت با میانگین وزنی 5/3، تداوم وزش باد با سرعت بیش از سرعت آستانه (m/s 6 در ارتفاع 10 متری) با میانگین وزنی 5/3، مدت زمان ماندگاری گیاه در سطح خاک با میانگین وزنی 5/3، تراکم پوشش گیاهی موثر در سطح خاک با میانگین وزنی 5/3، آثار بادسایدگی خاک و ظهور رخساره های شلجمی شکل و یا کلوت و یاردانگ در سطح خاک با میانگین وزنی 3 مهمترین شاخص های فرسایش بادی در منطقه می باشند. مهمترین عوامل فرسایش بادی مرتبط با این شاخص ها در منطقه شامل: تداوم وزش بادهای شدید به خصوص در اراضی که خاک هیچگونه عامل مقاومتی نظیر پوشش گیاهی ندارد، نبود بادشکن در سطح مزارع و نداشتن الگوی کاشت مناسب در منطقه، کمبود موادآلی و شوری بالا در خاک که باعث کاهش رطوبت خاک می شود، آیش گذاشتن زمین به مدت طولانی و کاشت گیاهان یکساله که محافظ مناسبی برای سطح خاک نیستند، استفاده از مراتع به عنوان چراگاه که منجر به گرایش منفی مرتع می شود، و تردد زیاد دام که باعث از بین رفتن ساختمان خاک شده و آن را مستعد فرسایش می کند، می باشد. در مجموع 68/3 درصد از مساحت منطقه در کلاس شدت بیابانزایی آرام ، 66/10 درصد در کلاس کم، 73/77 درصد در کلاس متوسط، و حدود 8 درصد در کلاس زیاد قرار دارد. شدت فرسایش بادی در کاربری های اراضی جنگلی و مرتعی، اراضی کشاورزی و اراضی بدون کاربری و نهایتا در کل منطقه (بر اساس میانگین وزنی) به ترتیب با امتیازات 48/16، 36/19 ،6/12 و 56/16، و در کلاس شدت بیابان زایی متوسط ارزیابی شد.