پیدایش و کارکردهای نهاد چشم و گوش شاه در ایران باستان

جاسوسان شاه مجموعه ای از افراد درستکار و وفادار به شاه بودند، که مستقیماً از او دستور می گرفتند و به صورت ناشناس درباریان، ولیعهد، کارگزاران حکومت، دشمنان و اوضاع داخلی و خارجی را زیر نظر می گرفتند و کارهای ایشان را به شخص شاه گزارش می دادند. به گزارش هرودوت، دیااکو بنیان گذار حکومت ماد، اولین پادشاه ایرانی بود که پس از رسیدن به قدرت برای کنترل پادشاهی اش، از افرادی برای جاسوسی بهره گرفت. نویسندگان یونانی گزارش داده اند که، هخامنشیان نیز برای اطلاع دائمی از اوضاع امپراتوری پهناورشان، از جاسوسان بسیاری استفاده می کردند که در زمان داریوش یکم شکل منسجم تری یافت و به عنوان سازمان «چشم و گوش شاه» معروف شد. حکومت ملوک الطوایفی اشکانیان تشکیلات اداری و انسجام یافت? دور? هخامنشیان را نداشت امّا به گزارش نویسندگان رومی، از سیستم جاسوسی پیشرفته ای به خصوص در نبردهای خود با روم استفاده می کرد. طبق نام? تنسر و عهد اردشیر، اردشیر بابکان بنیان گذار حکومت ساسانیان، خود را به وجود چنین سازمانی ملزم کرده بود که گزارش های رومی نشان می دهد وارثانش نیز، به خوبی از این سیستم استفاده نمودند و توانستند بیش از چهار قرن در مقابل دشمنان بسیار با هشیاری ایستادگی کنند. در این پژوهش چگونگی شکل گیری نهاد خبرگیری شاه، کارکنان و کارکردهایی که این نهاد در دستگاه حکومت و جامعه از دور? ماد تا پایان دور? ساسانیان داشته است، مورد بررسی قرار می گیرد.