تصاویر کاریکاتوری و تمسخر آمیز در هجویات جریر

موضوع کاریکاتور کمتر مورد توجه شاعران قدیم قرار داشته است، امّا از دوره ی عباسی به بعد این موضوع رواج بیشتری یافته است و در آثار ابن رومی و جاحظ بیش از دیگران بروز یافته است. آنچه در این پژوهش می آید نگاهی موضوعی به هجویات شاعر عصر اموی جریر بن عطیه الخطفی است که طی آن تصاویر کاریکاتوری وتمسخر آمیز موجود در آن، بررسی می گردد وسبک و اسلوب شعری وهمچنین مضامین کاریکاتوری وسخریه آمیز و عوامل گرایش او به این سبک شعری مورد تحلیل ونقد قرار می گیرد. نتایج به دست آمده از این پژوهش حاکی از آن است که اشعار جریر مورد توجه مخاطبان فراوانی واقع شده است. البته این به خاطر تنوع سبک وعواطف عمیقش نیست، بلکه به خاطر تمسخر آمیز بودن اشعارش بوده است. او شاعران و افراد بسیاری را مورد ریشخند وتمسخر قرار می دهد و با تحقیر آنها زمینه ی خنده دیگران را فراهم می آورد. او رقیبان خود نظیر فرزدق و أخطل را بارها با تصویر سازی های مختلف مورد هجو و ریشخند قرار می دهد، به گونه ای که همین تصویر سازی های او باعث ایجاد خنده ی سایرین می شود. او در کنار مقوله ی تحقیر و تمسخر، اسلوب کاریکاتوری خاصی را نیز به کار گرفته است و با تشبیه رقیبان و مهجوینش به الاغ، میمون، سوسمار، سوسک و... آنها را برای مخاطبان ترسیم می نماید. گاهی نحوه ی راه رفتن، بزرگی شکم، کوتاهی قد و رنگ چهره، آنها را مورد تمسخر قرار می دهد وتصویری کاریکاتوری ارائه می دهد. جریر در بیان وترسیم تصویر کاریکاتوری اش از عناصر کاریکاتور که همان عنصر عیوب جسمانی، عنصر تولید، عنصر نکته پرانی، وعنصر تشبیه و تمثیل است، به خوبی بهره برده است. او از الفاظ رکیک و جنسی برای تحقیر وتصویرسازی کاریکاتوری درباره ی مهجوینش استفاده کرده است. تا جایی که ذکر بسیاری از این نوع ابیات باعث شرمساری ودور از ادب است. نکته ی مهم دیگر اینکه شاعر از سبک داستانی وقصصی نیز برای بیان مضامین تمسخر آمیز وکاریکاتوری اش بهره جسته است. گویی او کاریکاتور را با داستانی شعری ترسیم می نماید. هر چند که بیان داستان گونه ی او برای ترسیم کاریکاتور از پختگی لازم برخوردار نیست.