مکانیسم فرسایش و برآورد میزان رسوب در حوزه مرغاب و شور مشرف بر دریاچه سد مسجدسلیمان با استفاده از مدل mpsiac

فرسایش و رسوب از معضلات عمده در حوضه های مختلف ایران بوده، تعیین میزان این دو پارامتر در ارزیابی آنها بسیار با اهمیت است. این پژوهش به مطالعه رسوب شناسی، بررسی مکانیسم های برآورد فرسایش و رسوب حوضه آبریز شور و شور و مرغاب (بخشی از رودخانه کارون) در غرب و جنوب غرب شهرستان ایذه و در جنوب سد مسجدسلیمان می پردازد. لیتولوژی ناحیه مورد مطالعه از سازند آهکی سروک آغاز شده و تا رسوبات کواترنر ادامه دارد. با توجه به هدف مطالعات و پیمایش صحرائی این حوضه به 4 زیر حوضه (واحد هیدرولوژیک) تقسیم گردید. در مطالعه حاضر، از روش اصلاح شده پسیاک، جهت ارزیابی فرسایش و تولید رسوب استفاده شده است. برای تعیین امتیاز عامل فرسایش رودخانه ای و انتقال رسوب در روش جدید از رابطه زیر استفاده می شود. x9 = 1.67 ssf . g که در آن x9 امتیاز عامل فرسایش رودخانه ای و ssf.g نمره نهایی فرسایش خندقی عامل سطحی خاک در روش blm می باشد. در روش mpsiac مجموع رسوبدهی هر واحد مطالعاتی محاسبه گردید. در مرحله بعد بر اساس روش تجربی mpsiac ننایج نشان می دهد که حوضه شور و مرغاب از نظر درجه فرسایش و تولید رسوب در وضعیت درجه زیاد قرار داشته و در کلاس فرسایشی iv قرار می گیرد. مقدار رسوب تولیدی آن در سال در زیرحوضه a بیشترین با 92/8 تن در هکتار و زیر حوضه c با کمترین رسوب تولیدی با 77/4 تن در هکتار می باشد. بنابراین می توان گفت که در این حوضه جدا شدن و جابه جایی ذرات خاک به میزانی است که اجرای برنامه های حفاظت خاک و آب ضرورت دارد. بر اساس نتایج آنالیز های xrf نمونه های مورد مطالعه نشان می دهد که اکسیدهای cao، al2o3 و sio2بیشترین اجزاء سازنده رسوب را تشکیل داده و بواسطه فراوانی آنها می توان انتظار داشت که، لیتولوژی هایی چون مارن سازنده عمده باشد. در رسوبات نهشته شده میزان na2o بدلیل انحلال رسوبات نمکدار و یا ورود مقادیر جزیی شورابه نسبت به سازندهای حاکم بیشتر است. مقادیر بالای سیلیس و آلومینیم به فراوانی رسوبات آواری آغاجاری در منطقه و قابلیت فرسایشی بالای آن نسبت داده شد. شباهت نسبی تغییرات عناصر فرعی رسوبات نهشته شده در مخزن سد با سازند گچساران سهم بالای این سازند را در تغذیه رسوبات مخزن سد نشان می دهد. مطالعه کانی های رسی موجود در نمونه هایی که بر روی آنها آزمایش xrd صورت گرفت نشان داد که کانیهای رسی سازنده عمده شامل ایلیت، کائولینیت، مخلوط لایه و مونتموریلونیت. این کانی ها عمدتا از یک شبکه آبریز نسبتا بزرگ حاصل شده اند که رخنمونهای متعددی از سنگهای رسوبی در آن وجود دارند. با توجه به نتایج شناسائی کانیهای رسی منطقه می توان گفت وجود کانیهای رسی با ویژگیهای متفاوت می تواند یکی از عوامل موثر در افزایش میزان فرسایش خاکهای ریز دانه در همه زیرحوضه ها باشد. با توجه به نتایج مطالعه تغییرات ژئوشیمیایی و کانیهای رسی، جذب بعضی از عناصر بواسطه حضور کانیهای رسی در رسوبات مخزنی سد موجب تمرکز غیر عادی آنها و درنتیجه آلودگی آب سد گردد.