ضوابط تیسیر فقهی و بررسی و نقد تطبیقات معاصر آن

هر دوران شرایط و مسائل خاص خود را به وجود می آورد که پاسخ به عمده ی این مسائل با توجه به دیدگاه ها و گرایش های مجتهدان و اندیشمندان متفاوت می گردد، در عصر حاضر نیاز به مهار کردن فتوا و کنترل پاسخگویی ها بیش از گذشته احساس می شود؛ فتواهایی که در جای نامناسب به کار رفته و گاه به سخت گیری یا آسان گیری دچار می شوند تا اینکه سرانجام آسان گیری به تساهل و سرانجام سخت گیری نیز به تندروی و بحران می انجامد و این نشأت گرفته از بی توجهی مجتهدان و مقلدان به اصول و ضوابط تیسیر در فتوا است. شریعت اسلام بر مبنای تیسیر و رفع حرج و تأمین مصالح دنیوی و اخروی انسانها وضع شده است. مشقت و سختی، موجب تخفیف است و هر کسی در محدوده ی توانایی و مقدورات خویش مکلف است. این قوانین گویای اصل و مبداء تیسیر در شریعت است. که تمامی عرصه های عبادی را در برگیرد؛ اما این تخفیف و تیسیر مطلق نیست بلکه دارای ضوابطی معین و دقیق است تا مقاصد شریعت هنگامی که با تمایلات، و خواهشهای نفسانی در تعارض قرار می گیرد، تنها نیازهای مشروع و حاجت های معتبر را برآورده سازد، و این همان فقه مطلوب و تیسیر مقبول است که تحت تأثیر رغبت و آرزوی انسانی قرار نمی گیرد، بلکه قواعد آن بر مبنای صحیحی استقرار یافته است. اگر تشدید و سخت گیری خروج از مقتضای نقل صحیح و عقل صریح باشد، به همان صورت تساهل نیز اعتماد بر مصالح و مقاصد ظنّی و موهوم است و تفاوت زیادی میان مقاصد مشتمل بر مصالح مناسب و مقاصد مشتمل بر مصالح مظنون وجود دارد، راسخان علم، مقاصد شرع را از الفاظ و معانی نصوص توأمان استنباط می کنند، اما کسانی که تنها ظواهر را معتبر می دانند و همچون اهل ظاهر برای معانی و مقاصد اهتمامی قائل نیستند و کسانی که با تعمق در معانی و مقاصد، چندان خود را مقید به الفاظ شرعی و دلالت آن نمی بینند، از راه صواب دور شده اند. اساس و مبنای شریعت بر حکمت و تأمین مصالح دنیوی و اخروی انسان است، تمامی آن عدل و رحمت و مصلحت است پس هر حکمی از عدل به سوی جور و از رحمت به سوی نقیض آن و از مصلحت به سوی مفسده و از حکمت به سوی بیهودگی، روانه شود از شریعت نیست، هر چند با تأویل وارد شده باشد.