تاریخ نویسی ناسیونالیستی در دوره رضا شاه پهلوی (با تأکید بر باستان گرایی و تمرکزگرایی)

تجدد و نوگرایی تحولات گسترده سیاسی، فرهنگی و فکری در تاریخ معاصر ایران را موجب گردید. بخشی از این تحولات در حوزه تاریخ نویسی و تاریخ نگاری بود. در این حوزه از دوره¬ی ناصرالدین شاه جریان نوینی در تاریخ نگاری شروع به رشد و گسترش نمود که بر اساس اندیشه ها و افکار غربگرایانه استوار بود. در این رویکرد جدید تاریخ بر اساس جهان بینی و دیدگاه های سنتی گذشته نوشته نمی شد، بلکه بر مبنای اندیشه های غربی به نگارش در می آمد. در این اندیشه ها تلاش بر آن بود که دین به حاشیه تاریخ رانده شود و ارزش هایی چون ملت گرایی، نژادپرستی، قوم پرستی جایگزین آن شود. تلاش های این جریان ها به شکل گیری یک جریان غربگرایانه¬ی تاریخ نویسی تحت عنوان تاریخ نگاری ناسیونالیستی منتهی شد. در این تلاش ها افرادی غربگرا همچون میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی نقشی اساسی داشتند. مورخان و نویسندگانی که بر اساس این جریان به نگارش تاریخ می پرداختند، تاریخ را بر اساس ارزش هایی چون مرکزیت گرایی، باستان گرایی و ملت پرستی نقل و روایت می کردند. در دوره پهلوی اول شخصیت هایی چون احمد کسروی، حسن پیرنیا، ذبیح بهروز، صادق هدایت، رشید یاسمی، عباس اقبال بر اساس این رویکرد به نوشتن تاریخ می پرداختند. آنان در نوشته های خود ایده هایی چون عظمت ایران باستان، دین زرتشتی و شاهان باستانی ایران را تمجید می کردند و در همان حال تاریخ اسلام را نادیده می گرفتند و به تحقیر عرب ها و فرهنگ و تمدن اسلامی می پرداختند.