بررسی تجربی عوارض بالینی و پاتولوژیک مصرف طولانی مدت عصاره ی بادرنجبویه و ناخنک در رت

تاکنون 250000 تا 500000 گونه¬ی گیاهی بر روی زمین شناسایی شده است. درصد نسبتاً کمی (یک تا ده درصد) از این گیاهان توسط انسان و حیوانات به عنوان غذا استفاده می¬شود، اما این امکان وجود دارد که تعداد بیشتری از گونه¬های گیاهی به عنوان دارو استفاده شوند. در طب سنتی کشور ما استفاده از گیاهان دارویی برای درمان بیماری¬های مختلف در حال گسترش است، اما اثرات ترکیبات فعال بیولوژیک برخی از گونه¬های گیاهی بر سلامت انسان همچنان ناشناخته باقی مانده است. از جمله گیاهانی که به طور گسترده در ایران و به ویژه در غرب کشور به صورت خودرو یافت می شوند و در طب سنتی نیز مورد استفاده قرار می¬گیرند، بادرنجبویه و ناخنک هستند. این مطالعه به منظور بررسی اثر عصاره¬های اتانولی بادرنجبویه و ناخنک بر سطوح سرمی اوره، کراتینین، آلبومین، کلسترول، تری¬گلسیرید، پروتئین تام، آنزیم¬هایast، alt، cpk، ldh و تغییرات هیستوپاتولوژیک کلیه و کبد انجام شد. 50 سر موش صحرایی نژاد sprague-dawley به پنج گروه مساوی تقسیم شدند. موش های گروه اول و دوم روزانه به میزان 600 و 1200 میلی¬گرم بر کیلوگرم وزن بدن عصاره¬ی بادرنجبویه و موش های گروه سوم و چهارم روزانه به میزان 600 و 1200 میلی¬گرم بر کیلوگرم وزن بدن عصاره¬ی ناخنک دریافت کردند. در طول مدت آزمایش، گروه پنجم با استفاده از غذای معمولی (پلت استاندارد) تغذیه شدند. پس از 30 روز موش¬ها را با اتر بی-هوش نموده و پس از باز کردن قفسه¬ی سینه، با استفاده از سوزن و سرنگ از قلب تمامی موش ها خونگیری به عمل آمد و بعد از سانقریفیوژ کردن خون هر موش و جدا کردن سرم، اندازه¬گیری فاکتورهای ldh، cpk، ast، alt، اوره، کراتینین، آلبومین، کلسترول، تری¬گلسیرید و پروتئین تام با استفاده از دستگاه اتوآنالیزور انجام شد. نمونه بافت¬های کبد و کلیه¬ی موش¬ها پس از تثبیت در فرمالین بافر 10 درصد و رنگ¬آمیزی با هماتوکسیلین و ائوزین مورد مطالعه قرار گرفتند. برای تحلیل داده¬ها از آزمون¬های آماری آنالیز واریانس یک¬طرفه و تست تعقیبی توکی در سطح معنی¬داری 05/0 p < استفاده شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که مصرف عصاره¬ی بادرنجبویه باعث افزایش سطوح سرمی ast، ldh، کراتین کیناز، اوره، کراتینین، کلسترول و تری¬گلیسیرید در مقایسه با گروه کنترل می¬شود که این میزان افزایش در مورد ldh معنی¬دار است (05/0> p). مصرف عصاره¬ی ناخنک باعث افزایش سطوح سرمی ast، alt، کراتین¬کیناز، کراتینین و کلسترول و تری¬گلیسیرید گردید، که این میزان افزایش در مقایسه با موش های گروه کنترل معنی¬دار نبودند (05/0<p ). سطوح سرمی آلبومین و پروتئین تام در هر 4 گروه درمانی کاهش پیدا کردند. تغییرات ایجاد شده در پارامترهای ذکر شده وابسته به دوز نبودند. تغییرات هیستوپاتولوژی کبد و کلیه در گروه دریافت¬کننده¬ی گیاه بادرنجبویه آسیب¬های خفیف، متوسط و شدیدی را نشان دادند. مهمترین یافته¬های هیستوپاتولوژیک کبدی عبارت بودند از: دژنراسیون هپاتوسیت¬ها، پرخونی و اتساع سینوزوئیدها، اتساع و بزرگ شدن ناحیه¬ی پورتال، پرولیفراسیون مجاری صفراوی، تراوش سلول تک هسته¬ای در اطراف ناحیه¬ی پورتال، هپاتوسیت¬های پلئو¬مورفیک و هیپرپلازی مجاری صفراوی. مهمترین ضایعات کلیوی شامل دژنراسیون سلول اپیتلیال توبولار، نکروز سلول اپیتلیال توبولار و آتروفی توبول¬ها و گلومرول¬ها بودند. به طورکلی شدت ضایعات در گروه¬های دریافت¬کننده¬ی عصاره¬ی بادرنجبویه و ناخنک دوز بالا بیشتر بود. نتایج آزمایشات آنزیمی و تغییرات هیستوپاتولوژیک کبد و کلیه نشان داد که عصاره¬های بادرنجبویه و ناخنک در مقادیر بالا باعث آسیب¬های کبدی و کلیوی در موش¬ها می شود؛ لذا باید از مصرف میزان بالای این گیاهان اجتناب نمود.