ژئوشیمی عناصر کمیاب نهشته های تبخیری پلایای حاج علی قلی و میامی، از دیدگاه اقتصادی ذخیره li، b و k

پلایا(کویر)، پست ترین بخش حوضه بسته یک پهنه بیابانی است که دارای سطوح هموار با شیب کم و از نهشته های ریزدانه پوشیده شده است. این سطح بدون پوشش گیاهی بوده یا پوشش گیاهی آن خیلی اندک می باشد. ساختار ژنتیکی پلایاها صرفنظر از شرایط کوه نگاری (اوروگرافی)، به میزان زیادی تحت کنترل تکتونیک و در درجه دوم اهمیت، تحت تاثیر عرض جغرافیایی می باشد. به هرحال پلایاها، به طور معمول دارای یک کفه صاف و کم ارتفاع بوده که در اطراف به مخروطه افکنه ها ختم می شوند و در نهایت توسط کوه هایی که شیب توپوگرافی قابل توجهی به طرف آن ها دارند احاطه شده و بوسیله جریان های موقت و فصلی و بندرت دائمی تغذیه می گردند. این کفه ها حاوی یک حجم آب شور دائمی به نام شورابه هستند که نزدیک به سطح زمین واقع شده اند. مهم ترین زون هایی که در پلایا ممکن است مشاهده شود عبارتند از: کفه رسی، زون مرطوب، پوسته نمکی، دریاچه فصلی، دریاچه دائمی و باتلاق (قدسی و شهرکی، 1390). کویر حاج علی قلی مهمترین کویر استان سمنان است که در جنوب غربی شاهرود و جنوب شرقی دامغان واقع شده است. این کویر، چاله ای رسوبی-ساختمانی است که در حال حاضر تحت تاثیر فرآیندهای شکل زایی مختلف قرار دارد (موسوی و همکاران، 1389) هدف از این تحقیق بررسی ژئوشیمی عناصر کمیاب نهشته های تبخیری پلایای حاج علی قلی دامغان و حوضه آبریز میامی بویژه از دیدگاه اقتصادی ذخیره li می باشد. عناصر کمیاب یا نادر عناصری هستند که به دلایل گوناگون از جمله کشف دیرهنگام، رخداد کم در طبیعت، نداشتن تقاضا در بازار تا چندین دهه قبل و فرآیند استحصال بسیار دشوار، تنها در دهه های اخیر در صنایع مورد توجه قرار گرفته و به نام عناصر نادر مصطلح شده اند. این عناصر بیش از سی عنصر هستند که به 5 گروه تقسیم می شوند. از جمله این گروه ها عناصر نادر آلکالن می باشد که لیتیم در این گروه جای می گیرد. این عنصر در سال 1817 توسط آرفودسون شیمیدان سوئدی کشف شد. این فلز در بیش از 150 مورد کاربرد دارد. لیتیم در شیشه سازی، متالوژی، صنایع الکتریکی، سرامیک و شیمیایی استفاده می شود. مهم ترین منبع لیتیم پگماتیت ها، شورابه ها و آب های حوضه های با تبخیر شدید و همچنین آب های زیرزمینی دارای برم و ید در میدان نفتی می باشد (بهار فیروزی، 1391). بعد از تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده از آزمایش جذب اتمی به این نتیجه رسیدیم که غلظت لیتیم موجود در منطقه مورد مطالعه برای استخراج صرفه اقتصادی ندارد بطوریکه بیشترین غلظت در یکی از نمونه های رسوب برابر باppm250/3 بدست آمد که از حداقل عیار میانگین جهانی کانسارهای لیتیم بسیار کمتر است. هر دو منطقه از بابت غلظت عناصر بور و در بعضی از مناطق پلایای حاج علی قلی از بابت عنصر منیزیم نشان از اقتصادی بودن این عناصر دارد بطوریکه بیشترین مقدار بور در یکی از نمونه های رسوبی برابر باppm 40070 و بیشترین مقدار غلظت منیزیم در همان نمونه برابر با ppm 17420 بدست آمده است.