پدیدآورنده و مالک نخستین در آثار ادبی و هنری

چکیده در نظام حقوق مالکیت ادبی و هنری با دو مفهوم مرتبط و در عین حال متمایز مواجه هستیم: پدیدآورنده و دارنده.گرچه عموماً پدیدآورنده به عنوان مالک نخستین محسوب می شود امّا همیشه این طور نیست. پدیدآورنده شخصی است که اثر ناشی از تراوش های فکری اوست از این رو حقوق مادی و معنوی اثر ادبی و هنری از همان ابتدای خلق اثرمنتسب به وی می باشد؛ امّا مالک نخستین صرفاً مستحق بهره برداری اقتصادی از اثر و به عبارتی دارای حقوق مادی می باشد، بنابراین لازم است بین سمت پدیدآورنده و مالک نخستین تفاوت قائل شد؛ چرا که ممکن است شخصی مالک حقوق مادی اثر باشد امّا پدیدآورنده ی اثر نباشد و بالعکس. باوجود ثمره ی عملی این بحث در حوزه ی اقتصاد و اهمیت فراوان آن، کنوانسیون های مربوط به کپی رایت مانند برن نسبت به این مسأله سکوت اختیار کرده اند درحالی که یکی از نوآوری های لایحه "حمایت از مالکیت فکری" پرداختن به این مطلب است. رویه کشورها در بحث شناسایی مالک نخستین و پدیدآورنده متفاوت است و هیچ امر اجماعی در این مورد نمی توان یافت و شاید به دلیل وجود همین اختلاف نظام ها باشد که کنوانسیون برن به این موضوع نپرداخته است، اما این دلیل نمی شود که به دنبال راه حلی برای این اختلافات نباشیم. بسیاری از آثار ادبی و هنری در قالب آثار جمعی، مشترک، استخدامی، مستعار،گمنام و آثار مبتنی بر رایانه بوجود می آیند که در رابطه با موضوع شناسایی پدیدآورنده و مالک نخستین با چالش هایی مواجه هستند.کشورهای دارای نظام حق تکثیر اجازه داده اند که اشخاص حقوقی در کنار اشخاص حقیقی به عنوان مالک نخستین به حساب آیند؛ امّا کشورهای دارای نظام حق مولف با مخالفت با این رویه، اعتقادی به مالک نخستین بودن شخص حقوقی ندارند؛ با این حال درپاره ای از موارد، به علت مصالح اقتصادی قائل به این امر شدند که مالک نخستین می تواند یک شخص حقوقی باشد. به این ترتیب می توان گفت که هر دو نظام با بهره گیری از مبانی نظری متفاوت عملاً به نتایج مشابهی دست یافتند.