مطالعه تنوع مورفولوژیک و تولید بذور حاصل از خود گرده افشانی در جمعیت های بومادران هزار برگ در دو شرایط آبیاری

امروزه گیاهان دارویی نقش مهمی را در سلامتی جوامع ایفا می کنند. بسیاری از این گونه های وحشی به شرایط نامساعد اقلیمی ایران سازگاری یافته اند و یا بومی و انحصاری کشور ایران می باشند. یکی از این گونه های گیاهی که دارای ظرفیت دارویی و زینتی می باشد، بومادران است. بومادران هزار برگ با نام علمی achillea millefolium l. دارای گسترش وسیعی در نیمکره شمالی است و دارای کاربرد دارویی و زینتی فراوان است. این گونه در ایران نیز گسترش وسیعی دارد. در این مطالعه 10 نمونه جمعیتی که از کشور های ایران، آمریکا (دو نمونه)، اسپانیا، انگلیس، اسلوونی، اتریش، لیتوانی، ژاپن و کانادا، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و از لحاظ برخی صفت مورفولوژیک و فیزیولوژیک تحت دو شرایط آبیاری شامل آبیاری بر اساس 50 و 90 میلی متر تبخیر از تشت تبخیر کلاس a مورد بررسی قرار گرفتند. تولید بذور حاصل از خودگرده افشانی این نمونه ها نیز با پاکت گذاری روی نیمی از گل آذین های یک بوته مورد بررسی انجام گرفت و بعد از رسیدگی فیزیولوژیک بذور تعداد بذور حاصل از خودگردافشانی و آزادگرده افشانی مورد شمارش قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس صفات تفاوت معنی داری را در بین این نمونه ها از لحاظ صفات مورفولو ژیک و فیزیولوژیک در هر دو شرایط آبیاری نشان داد. همچنین نتایج تجزیه مرکب نشان داد که صفات روزتا 50 درصد گل دهی، روزتا گل دهی کامل، روز تا رسیدگی، قطر و تعداد گلچه در گل آذین اصلی، ارتفاع بوته، طول برگ، مقدار کلروفیل، محتوای پرولین و درصد اسانس در نمونه های مورد بررسی تحت تاثیر شرایط آبیاری قرار گرفتند. نتایج تجزیه خوشه ای در شرایط آبیاری1 نمونه ها را در چهار گروه و در شرایط آبیاری2 در سه گروه قرار داد در شرایط آبیاری 1 دو نمونه ایران و انگلیس و در شرایط آبیاری2 دو نمونه ایران و لیتوانی بیشترین فاصله ژنتیکی را از هم داشتند که می توان برای برنامه های به نژادی و مطالعات ژنتیکی استفاده نمود. تجزیه به مولفه های اصلی نیز تعداد پنج مولفه را که در مجموع 80 درصد تنوعات موجود را در هر دو شرایط آبیاری توجیه می کردند نشان داد. همبستگی فنوتیپی بین صفات نیز نشان داد که بین صفت روز تا گل دهی با ارتفاع بوته همبستگی بالا و منفی وجود دارد. نمونه کشور های آمریکا2 و انگلیس دارای دوره گل دهی طولانی، گل آذین بزرگ تر، گلچه های متراکم و ارتفاع کم بودند در حالی که نمونه های مورد مطالعه از اتریش دارای رنگ های مختلف بود. نمونه اسلوونی نیز به خاطر داشتن تعداد شاخه فرعی بیشتر برای مصارف دارویی و غیر دارویی مثل تغذیه دام می تواند مورد استفاده قرار گیرد. در مورد صفات فیزیولوژیک نیز نمونه آمریکا1 نیز بیشترین درصد اسانس(24/0) را در هردو شرایط آبیاری به خود اختصاص داد. مقدار بذور حاصل از خود گرده افشانی و دگرگرده افشانی نیز تنوع بالایی را در نمونه های مورد بررسی نشان داد. بیشترین و کمترین تعداد بذر حاصل از خودگرده افشانی و دگرگرده افشانی به ترتیب در نمونه انگلیس (340) و کانادا (صفر) مشاهده شد. در مجموع نمونه های انگلیس و لیتوانی کمترین تغییرات صفات را در هر دو شرایط آبیاری از خود نشان دادند.