تدوین و بررسی اثربخشی الگوی مشاوره ای اسماء حسنا بر اصلاح تصور از خدا و کاهش استرس، اضطراب و افسردگی

هدف از این پژوهش، تدوین و اثربخشی الگوی مشاوره ای اسماء حسنا بر اصلاح تصور از خدا و کاهش استرس، اضطراب و افسردگی بود. برای پاسخگویی به پرسش های این پژوهش، از طرح پژوهش آمیخته که ترکیبی از روش های کیفی و کمی است استفاده شد. بخش کیفی پژوهش حاضر که مبنای تهیه الگوی مشاوره ای بود دارای دو بخش است: مبتنی بر متن و مبتنی بر جامعه. برای تعیین ابعاد اسماء حسنا از روش تحلیل محتوا و آموزه های هرمنوتیک استفاده شد. برای بررسی کیفیت تصور از خدا در افراد افسرده، مضطرب و سالم از شیوه نظریه زمینه ای استفاده شد. در بخش کمّی برای تعیین اثربخشی الگوی مشاوره ای اسماء حسنا از طرح تجربی تک موردی (a-b) با مرحله پیگیری استفاده شد. منابع تحلیل (جامعه) در بخش مبتنی بر متن، قرآن کریم و کتب احادیث پیامبر اکرم بود. واحدهای تحلیل (نمونه) نیز موضوعات و کلمات مرتبط با اسماء حسنا و حدیث معروف پیامبر که در آن 99 اسم الهی شمرده شده بود که به شیوه هدفمند انتخاب شدند. جامعه پژوهش حاضر به منظور بررسی تصور از خدا در افراد مضطرب و افسرده، شامل کلیه بیماران مراجعه کننده به درمانگاه اعصاب و روان بیمارستان امام خمینی شهر تهران و به منظور بررسی تصور از خدا در افراد سالم، فرهنگیان شاغل در آموزش و پرورش ناحیه 3 تهران بود که با روش نمونه گیری هدفمند (15 بیمار افسرده 10، زن و 5 مرد، و 17 بیمار مضطرب، 12 زن و 5 مرد و 10 فرد سالم ،7 مرد و 3 زن) انتخاب شدند. انتخاب نمونه برای تعیین اثربخشی الگوی مشاوره ای اسماء حسنا یک نفر زن به صورت هدفمند از بین بیماران مراجعه کننده به درمانگاه اعصاب و روان بیمارستان امام خمینی تهران انجام شد. ابزار پژوهش در بخش کیفی، تحلیل محتوا و مصاحبه بالینی و در بخش کمی مقیاس تصور از خدا (مظاهری و همکاران، 1384) و مقیاسdass (لاویبوند و لاویبوند، 1995) بود. نتایج پژوهش در بخش کیفی مبتنی بر متن نشان داد: تصور از خدا بر اساس اسماء حسنا به دو بعد کلی اشاره دارند: اول اسمائی که منشأ آن ها ملاحظه ذات خداوند بدون در نظر گرفتن ِ غیر می باشد و شامل ابعاد ذات، تنزیه و تقدیس می باشند، دوم اسمائی که به ارتباط خداوند با جهان آفرینش اشاره دارند؛ این ارتباط در دو زمینه است:1) زمینه خلق: اسمائی که مربوط به آفرینش و ساختار عمومی آفرینش هستند؛ این اسماء ذیل ِ ابعاد: دانایی، توانایی، کار آیی، کاردانی، حفاظت، هدایت و تسلط قرار می گیرند،2) زمینه امر: اسمایی که به ربوبیت خدا و رابطه دوجانبه خدا و مخلوقات اشاره دارد؛ این اسماء ذیل ابعاد: تدارک دهنده منافع و امکانات، برطرف کننده موانع و آسیب ها، کنترل و حسابرسی، و استعانت و فریادرسی قرار می گیرند.نتایج پژوهش در بخش کیفی مبتنی بر جامعه نشان داد: بین تصور از خدای افراد سالم با مضطرب و افسرده تفاوت چشمگیری وجود دارد. تصور غالب بیماران مضطرب از خدا، منفی و شامل مقوله های خدای ترسناک، غیرقابل اعتماد، بی محبت و غیرقابل دسترس بود، تصور غالب افراد افسرده از خدا نیز منفی و شامل مقوله های خدای ترسناک، غیرقابل اعتماد، بی محبت و غیرقابل دسترس بود، درحالی که تصور غالب افراد سالم از خدا مثبت و شامل مقوله های خدای قابل اعتماد و امنیت بخش، بخشنده و پذیرا، دارای رحمت و عطوفت، و خدای حکیم بود. نتایج تحلیل های کیفی و کمی مربوط به ارزیابی اثربخشی الگوی مشاوره ای اسماء حسنا بر تصور از خدا و افسردگی، اضطراب و استرس نشان داد که این الگو بر اصلاح تصور از خدا و کاهش افسردگی، اضطراب و استرس موثر است.