راهبردهای دخل و تصرف در ترجمه رمان و دوبله فیلم

پژوهش حاضر در پی تبیین جوانب دخل و تصرف در فرآیندهای ترجمه رمان و دوبله فیلم است. در این مطالعه تاثیر ایدئولوژی غالب جامعه مقصد بر فرآیندهای فوق و همچنین پر بسامد ترین راهبردهای مورد استفاده مترجمین در جهت فائق آمدن بر عدم تطابق فرهنگی و عقیدتی بین زبان های مبدا و مقصد مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد. دیگر هدف این مطالعه تصریح فرآیندی است که بیشتر در معرض دخل و تصرف قرار گرفته است. آشنایی با راهبردهای مختلف دخل و تصرف به مترجمان مبتدی و همچنین دانشجویان ترجمه این امکان را می دهد که ترجمه ای متناسب با فرهنگ و ایدئولوژی جامعه خود تولید نمایند.این پژوهش اساساً در چهارچوب مکتب تحریف (دستکاری) قرار می گیرد. بر اساس دیدگاه این مکتب در تمامی ترجمه ها به دلایل معین، متن مبدأ تا حدی دستخوش دخل و تصرف می شود (هرمانز 1985). مبنای طبقه بندی داده ها تماماً بر اساس "راهبردهای دخل و تصرف تحریفیِ" پیشنهاد شده از سوی دوکات (2007) است. با این حال دو راهبرد دیگر نیز طی مطالعه، مشخص شده و در فرآیند تحلیل مورد تأمل قرار گرفتند. پرسش های این پژوهش شامل چهار مورد است: 1. بر اساس طبقه بندی دوکات، پربسامدترین راهبرد دخل و تصرف تحریفی در ترجمه رمان کدام است؟ 2. بر اساس طبقه بندی دوکات، پربسامدترین راهبرد دخل و تصرف تحریفی در دوبله فیلم کدام است؟ 3. کدام فرایند، ترجمه رمان و دوبله فیلم، بیشتر مورد دخل و تصرف قرار گرفته است؟ 4. تلویحات ایدئولوژیک یافته های تحقیق چیست؟ پژوهش حاضر از نوع توصیفی و دارای طرحی پیکره ای است. پیکره ی مورد مطالعه این تحقیق متشکل از چهار رمان برجسته انگلیسی به همراه ترجمه فارسی آنها و چهار فیلم انگلیسی (برگرفته از این رمان های منتخب) همراه با نسخه دوبله فارسی است. نسخه اصلی رمان ها به دقت با ترجمه فارسی و نسخه اصلی فیلم های اقتباس شده نیز به طور جداگانه با دوبله فارسی مقایسه و مقابله شدند تا موارد دخل و تصرف تحریفی و پربسامدترین راهبرد آن بر مبنای طبقه بندی دوکات (2007) در فرایند های ترجمه و دوبله مشخص و با هم مقایسه گردند. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که در صورت بروز اختلافات فرهنگی و اعتقادی بین زبان مبدا و مقصد، مترجمین رمان در اکثر موارد تمایل به "حذف" عناصر غیر قابل قبول در فرهنگ مقصد را دارند در صورتی که مترجمین فیلم ترجیح می دهند عناصر نامناسب را با موارد قابل قبول تر در زبان مقصد "جایگزین" نمایند. نتایج همچنین نشان می دهند که در مقایسه با رمان های ترجمه شده، فیلم های دوبله بیشتر مورد دخل و تصرف قرار گرفته اند. از یافته های این پژوهش می توان چنین نتیجه گرفت که در صورت عدم تطابق فرهنگی و اعتقادی بین متن مبدأ و مقصد، مترجمین رمان و فیلم در ایران غالباً سعی در حفظ هنجارها و ارزش های جامعه مقصد دارند. به علاوه، از یافته های این تحقیق چنین استنباط می شود که مفهوم دخل و تصرف در فرآیندهای ترجمه و دوبله متفاوت است. این بدین معنی است که حتی در یک بافت زبان شناختی و فرهنگی یکسان با ارزش های اعتقادی مشابه نیز، رویکردهای متفاوتی می تواند نسبت به اشکال مختلف ترجمه اتخاذ شود.