بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی خشکسالی و راهکارهای مقابله با آن (مورد: بردسکن)

خشکسالی به عنوان بلای طبیعی و پدیده¬ای اجتناب ناپذیر از دیرباز در پهنه¬ی وسیع کشورهای مختلف به ویژه مناطق واقع در اقلیم¬های گرم و خشک به دفعات به وقوع پیوسته و خسارات زیادی در زمینه¬های اقتصادی، اجتماعی، زیست-محیطی و مانند آن به همراه آورده است. بدون تردید، نخستین گام به منظور مقابله مناسب با خشکسالی و پیامدهای آن، شناخت و درک دقیق این پدیده و تأثیرات ناشی از آن در ابعاد مختلف است تا بتوان براساس¬آن، راهبردها و راهکارهای اثربخشی را دراین زمینه تدوین کرد و به کارگرفت با توجه به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر با هدف" بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست¬محیطی خشکسالی و راهکارهای مقابله با آن مورد: شهرستان بردسکن" صورت پذیرفت. این تحقیق از نوع کاربردی است که به روش پیمایشی انجام شده و جامعه آماری، کشاورزان شهرستان بردسکن بودند (1500 n=) که با استفاده از فرمول کوکران نیز حجم نمونه¬ای برابر با 100 نفر از کشاورزان به صورت چند مرحله¬ای انتخاب شدند. مهم ترین ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه بوده که به منظور بررسی روایی پرسشنامه، از نقطه نظرات متخصصان و به منظور بررسی پایایی آن، از ضریب آلفای کرونباخ که بالاتر از 7/0 بود استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده¬ها نیز توسط نرم افزار spssانجام گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده¬ها از آمار توصیفی (شامل فراوانی، درصد و میانگین) و آمار استنباطی (شامل تحلیل عاملی، همبستگی، مقایسه میانگین¬ها) و همچنین بررسی وضعیت منطقه از نظر شدت خشکسالی از شاخص استاندارد شده بارش spi استفاده شد. نتایج به دست آمده براساس شاخص spi در خصوص وقوع خشکسالی در منطقه مورد مطالعه بین سال¬های 1382 تا 1392 حاکی از آن بود که طی سال¬های1382 و1386 منطقه مورد مطالعه در وضعیت خشکسالی ملایم ودر سال¬های 1389،1387و1392در وضعیت خشکسالی متوسط بود. نتایج تحقیق در این مطالعه نشان داد که بیشترین اثر خشکسالی بر اثرات زیست¬محیطی منطقه بوده و پس از آن اثرات اجتماعی و اثرات اقتصادی از لحاظ اهمیت در مرتبه‏ی دوم و سوم قرار گرفتند. همچنین تحلیل عاملی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست-محیطی نشان داد که، اثرات اقتصادی بر اساس مقدار ویژه به چهار عامل تقسیم گردید، که این عوامل کمی بیش از 60 درصد از واریانس کل متغیرها را تبیین کرده¬اند. در بین این چهار عامل، عامل اول با عنوان ایجاد اخلال در بازار و بروز نوسانات قیمتی مهم¬ترین اثرات اقتصادی شناخته شد. اثرات اجتماعی براساس مقدار ویژه به پنج عامل تقسیم گردید که این عوامل 13/54 درصد از واریانس کل متغیرها را تبیین کرده¬اند. در بین این پنج عامل، عامل اول با عنوان افزایش بیکاری و گسترش تبعات آن در جامعه مهم¬ترین اثرات اجتماعی شناخته شد. اثرات زیست¬محیطی براساس مقدار ویژه به پنج عامل تقسیم گردید که این عوامل 14/52 درصد از واریانس کل متغیرها را تبیین کرده¬اند. در بین این پنج عامل، عامل اول با عنوان اثرات سوء بر طبیعت مهم¬ترین اثرات زیست¬محیطی شناخته شد. لذا به منظور مدیریت و کاهش پیامدهای منفی حاصل از وقوع خشکسالی در منطقه مورد مطالعه، پیشنهادهایی همچون اعطای وام¬های بلاعوض و یا کم بهره، همچنین شناسایی و ترویج ارقام و گونه¬های متناسب با شرایط اقلیمی منطقه به عنوان کشت جایگزین برای برخی محصولات با نیازآبی بالا و افزایش نظارت بر میزان و نحوه برداشت آب چاه¬ها، قنات و چشمه¬ها ارائه شد.