بررسی و اولویت بندی عوامل موثر در فرسایش کناری با کاربرد روش های تصمیم گیری چند معیاره (مطالعه موردی: بخشی از رودخانه کشف رود در خراسان رضوی)

مطالعه سیستم های رودخانه ای در ارتباط با جنبه های مختلف محیط طبیعی شامل هیدرولوژی، هیدرولیک، فرآیندهای فرسایش و رسوبگذاری و همچنین شکل کانال های رودخانه ای می باشد. تحقیق حاضر با هدف بررسی و اولویت بندی عوامل موثر در ناپایداری و فرسایش کناری رودخانه کشف رود در استان خراسان رضوی انجام گرفته است که این عوامل موثر شامل خصوصیات جریان، فاکتورهای زبری، زمین و رسوب شناسی، فعالیت های انسانی و مرفولوژی رودخانه می باشد. بدین منظور رودخانه مورد مطالعه به 8 بازه مطالعاتی تقسیم گردید و کلیه پارامترهای مورد نیاز جهت نشان دادن هر گونه تغییر در شکل رودخانه مورد محاسبه و اندازه-گیری قرار گرفت. مدل هیدرولیکی hec ras از طریق الحاقیه hec geo ras جهت بررسی خصوصیات هندسی و هیدرولیکی رودخانه کشف رود مورد استفاده قرار گرفت. پس از اجرای مدل، واسنجی و آنالیز حساسیت آن برای سازگاری مدل با شرایط واقعی از طریق کاهش و افزایش ضریب زبری مانینگ در طول رودخانه انجام شد. بعد از آنالیز حساسیت مدل، تجزیه و تحلیل نتایج خروجی مدل، برای دبی با دوره بازگشت 25 ساله برای 8 بازه در طول رودخانه انجام پذیرفت. همچنین نمونه رسوبات برداشتی از کناره های رودخانه جهت دانه بندی و دیگر مطالعات به آزمایشگاه منتقل شد. دیگر عوامل موثر مانند نوع و تراکم پوشش گیاهی، پارامترهای هندسی رودخانه و نیز تاثیر عوامل انسانی بر تغییرات رودخانه طی بازدید های میدانی و بررسی تصاویر ماهواره ای مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحلیل های مورفولوژی رودخانه نشان داد که ضریب سینوسی mc در بین قوس های رودخانه کمتر از 1/5 و بین 5- 1/5 می باشد بطوری که ضریب سینوسی در بین قوس های بازه ی چهارم، هفتم و هشتم بین 5/1-5 و بین قوس های دیگربازه ها کمتر از 1/5 می باشد. لذا براساس رابطه ولمن لئوپولد و شیوم بازه ی مورد مطالعه از رودخانه کشف رود در گروه رودخانه های مئاندر خفیف قرار می گیرد. نتایج دانه بندی نشان داد که متوسط اندازه ذرات حمل شده توسط رودخانه به پایین دست در اغلب بازه ها کاهش یافته است. بیشتر ذرات در بالادست از نوع سنگریزه خیلی ریز بوده و در پایین دست اندازه آنها به ماسه خیلی درشت تا درشت کاهش یافته است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل پارامترهای موثر بر فرسایش کناری و اولویت بندی آنها نشان می دهد که بازه های انتهایی رودخانه به رغم پوشش گیاهی مناسب و دسترسی کمتر مردم به این بازه ها نسبت به بازه های ابتدایی ازحساسیت بیشتری نسبت به فرسایش برخوردارند. بیشترین فرسایش کناری بعلت افزایش عوامل هیدرولوژیکی سرعت و تنش در بازه های ششم و هفتم رخ داده است. همچنین نتایج اولویت بندی نظرات کارشناسان نشان داد که در فرسایش کناری رودخانه به ترتیب عوامل خصوصیات جریان، زمین و رسوب شناسی، بیشترین و معیارهای زبری و مرفولوژی رودخانه کمترین نقش را دارند ولی با توجه به بررسی های صورت گرفته در این تحقیق مشخص شد پارامتر مرفولوژی رودخانه بر خلاف نظرات کارشناسان نقش بسزایی همانند خصوصیات جریان، زمین و رسوب شناسی در فرسایش کناری رودخانه مورد نظر دارد.