نقد و بررسی منجزیت علم اجمالی از دیدگاه اصولیان با رویکردی به نظر شهید صدر(ره)

یکی از اقسام علم به تکلیف علم اجمالی است . علم اجمالی به معنای علم به جامع همراه با شک در جایگاه استقرار آن است .در این که این علم به میزان جامع منجز است، اتفاق نظر وجود دارد اما منجزیت آن نسبت به بیشتر از جامع مورد اختلاف است .مشهور علما قائلند موافقت قطعی با علم اجمالی واجب است . در مقابل مشهور، شهید صدر(ره) می فرمایند درست است که علم اجمالی علت حرمت مخلفت قطعی است؛ اما این علم حتی اقتضای وجوب موافقت قطعی را نیز ندارد .بنابر همین مبانی ، مشهور علما قائلند جریان اصول در تمام اطراف محال است؛ زیرا منجر به ترخیص در مخالفت قطعی می شود، در حالی که مخالفت قطعی به حکم عقل قبیح و حرام است.شهید صدر(ره) می فرمایند جریان این اصول هیچ منافاتی با حرمت مخالفت قطعی ندارد؛ زیرا موضوع برائت که عدم بیان است، در تمام اطراف وجود دارد و علم اجمالی بیان برای جامع است نه اطراف. در نتیجه جامع منجز است، اما نسبت به اطراف منجزیتی وجود ندارد، پس در عالم فرض و ثبوت هیچ مانعی از جریان اصول در اطراف وجود ندارد . اما در عالم واقع و اثبات، چنین چیزی عاقلانه نیست، زیرا ترخیص در تکلیف به معنای اهمیت بیشتر اغراض ترخیصی نسبت به اغراض لزومی است و از نظر علما هیچ وقت اغراض ترخیصی به این درجه از اهمیت نمی رسد. از میان تمام نظرات علما، نظر شهید صدر(ره) صحیح تر است .