اشتباه در قتل (تاثیر اشتباه در شخص در حقوق کیفری ایران وفقه اسلام)

آیا اشتباه در شخص یا شخصیت در قتل عمدی تاثیر دارد؟ آقای "الف " قصد کشتن "ب " را دارد ولی تیر به خطا رفته و "ج" را به قتل می رساند. (اشتباه در شخص) و یا به خاطر تاریکی شب و امثال آن، "الف " در شناسایی "ب " خطا کرده و به جای او اشتباها "ج" را از پای در می آورد. (اشتباه در شخصیت)، آیا قتل غیر مقصود، عمد قابل قصاص است یا خطا محسوب می شود؟ این مساله از دیدگاه حقوق کیفری ایران و فقه اسلام مورد بررسی قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که قبل از تصویب قانون مجازات اسلامی در سال 1370 هجری شمسی رویه قضایی حاکی از عدم تاثیر اشتباه در قتل عمدی بوده و تقریبا در این خصوص اتفاق نظر وجود. ولی پس از تصویب این قانون و اختصاص ماده 206 آن به قتل عمدی و اضافه شدن قد "قصد شخص معین" برای تحقیق قتل عمدی، عده ای بر آن شدند که منظور از قید "تعیین" در ماده مرقوم، تعیین هویتی بوده و زمانی قتل واقعه، قابل قصاص خواهد بود که مجنب علیه، همان کسی باشد که جانی قصد قتل او را نموده بود. بنابراین چنانچه جانی به جای فرد مقصود خود، دیگری ار اشتباها به قتل برساند، قتل انجام شده، از حالت عمدی قابل قصاص خارج خواهد شد و در نتیجه اشتباه در هویت در قتل عمدی و تبدیل آن به غیرعمد موثر خواهد بود. عده دیگر "تعیین" در ماده را "فیزیکی" دانسته و معتقدند همینکه جانی، مجنی علیه را بالاشاره، تعیین نموده و او را از پای درآورد، هر چند در شناسایی وی مرتکب اشتباه شده باشد باز قتل، عمدی خواهد بود. به هر حال در این مورد، رویه قضایی خاصی ایجاد نشده و تنها یک رای اصراری به وجود آمده است که قتل واقعه را در حکم شبه عمده می داند و در رساله حاضر، این قول تقویت شده است . اما در مورد اشتباه در هدف ، با تصویب ماده 296 قانون مجازات اسلامی که پیش از این سابقه قانونگذاری نداشت ، اختلاف نظر در مورد تاثیر این نوع از اشتباه نیز در قتل عمدی به وجود آمد. عده ای معتقدند، اشتباه در هدف ، قتل انجام شده را به خطای محض مبدل می کند و در این رابطه به ماده 296 استناد می کنند. این ماده مقرر می دارد: در مواردی که هم که کسی قصد تیراندازی به کسی یا شیئی یا حیوانی را داشته باشد و تیر او به انسان بی گناه دیگری اصابت کند عمل او خطای محض محسوب می شود. عده دیگر، ماده مرقوم را اختصاص به مواردی می دانند که مرتکب ، در حال انجام کار مشروعی بوده مثلا درصدد کشتن انسان مهدور الدمی بوده و به اشتباه دیگری را از پای در آورد. به لحاظ اجمال در این موارد، در این رابطه کتب فقهی شیعه و سنی مورد بررسی قرار گرفت و این نتیجه بدست آمد که فقها، صراحتی در این موضوع نداشته اند و اختلاف مزبور در کلمات آنان نیز مشهود است ولی در نهایت با تحقیق در کلام آنان، و ملاحظه برخی از مثالهایی که آورده اند معلوم می شود، ایشان در مورد اشتباه در هویت ، دیه را بر عهده جانی و در خصوص اشتباه در هدف ، قتل واقعه را خطای محض می دانند. هر چند نظرات مخالف دال بر عدم تاثیر اشتباه در هدف و هویت ، در قتل عمدی بین فقها وجود دارد، ولی این گروه در اقلیت می باشند.