بررسی روند تاریخی - هنری خط نستعلیق در ایران از عصر تیموری تا عصز ناصری (771 ه - ق 1313 ه - ق)

در فصل اول سعی نموده ام تا خواننده را با تاریخ پیدایش و تحول خط در جهان آشنا نمایم و در این رهگذر با توجه به مطالعات تاریخی و دریافتهای شخصی منشاء پیدایش خط را در سه مقوله "نظریه اساطیری"، "نظریه دینی" و "نظریه علمی" مورد بررسی قرار دهم. فصل دوم اختصاص به بیان تاریخ و سیر تحول خط در ایران باستان دارد. در این مبحث خطوط مختلف و رایج در ایران را از عنصر هخامنشیان تا دوره ساسانیان به خوانندگان معرفی نموده ام. اگر چه بر این باورم که هیچ یک از این خطوط زمینه لازم را برای پیدایش خط نستعلیق در ایران فراهم نکرده اند اما برای اینکه بیان نمایم که خط و خوشنویسی در طول تاریخ ایران همواره به عنوان یک "سنت " پسندیده در انتقال فرهنگ به آیندگان مورد عنایت بوده است به این بررسی پرداخته ام. در فصل سوم و در ادامه فصل دوم روند تاریخی و تحول خط و خوشنویسی اسلامی را به عنوان پیش زمینه های ظهور خط نستعلیق در ایران مورد بحث قرار داده ام و تلاش کرده ام تا نشان دهم چگونه خط کوفی که در ابتدا فاقد اصول هندسی منظمی بود طی تطورات گوناگون که اعم آنها بوسیله خوشنوسیان ایرانی صورت گرفت قانونمند شده و از دورن آن خطوط دیگری مانند: نسخ، ثلث ، رقاع، توقیع، محقق و ریحان بیرون کشده شدند. در فصل چهارم به بررسی مفصل تری از تاریخ پیدایش خط نستعلیق و نستعلیق نویسی در ایران پرداخته ام و بعد از بیان نظرات استادان مطرح در این زمینه به تحلیل و نقد این نظرات پرداخته ام تا نشان دهم خط پیچیده ای مانند نستعلیق نمی تواند یکدفعه و بصورت ناگهانی تنها توسط یک نفر ابداع شده باشد. فصل پنجم اختصاص به بررسی "مکاتب خط نستعلیق در ایران" دارد. در این فصل نیز سعی کرده ام تا چگونگی پیدایش مکاتب مختلف را بازگو نمایم. بویژه خاطر نشان کنم که چگونه شرایط اقلیمی و عوامل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در رشد و تنوع این خط و ایجاد مکاتب گوناگون آن دخیل بوده اند. در همین رابطه در بررسی مکتب کلهر در عصر قاجار صنعت چاپ سنگی را به عنوان عامل مهمی در پیدایش مکتب جدید مورد بحث قرار داده ام و بر سر آنم که به سئوالات زیر در این زمینه پاسخ گویم: 1 - آیا ورود چاپ سنگی به ایران بر تحول هنر خوشنویسی در عصر قاجار موثر بوده است ؟ 2 - چه عواملی بوجود آورنده این تغییر و تحول بوده اند؟ 3 - آیا تغییرات باعث پیدایش مکتب جدیدی در نستعلیق شده است ؟ 4 - خط نستعلیق چگونه توانست با تغییر شرایط زمانه تغییر کند و هم اصول و قواعد زیبا شناسانه خود را از دست ندهد؟ فصل ششم حاوی بحث درباره "قواعد و ویژگیهای خط نستعلیق در ایران" است در این موارد نیز کوشیده ام که ضمن بیان قواعد این خط، آن دسته از ویژگیهایی که موجب افتراق و برتری هر چه بیشتر این خط از دیگر خطوط اسلامی می شود را ذکر نمایم. در فصل هفتم نیز به بحث درباره انواع نگارش خط نستعلیق و کاربردهای آن در ایران پرداخته ام و بدنبال آن هستم که نشان دهم خط نستعلیق نسبت به دیگر خطوط اسلامی بویژه در زمینه تبلیغات فرهنگی و کارهای تزئینی از تنوع افزون تری برخوردار است و سرانجام بانتیجه از مقدمات کار نگارش این رساله را به پایان می رسانم.