بررسی و برآورد تابع هزینه و کارایی بانکی در ایران

بانکها با قدرت خلق پول و اعتبار می توانند باعث رونق بخشهای مختلف اقتصادی بشوند و دولتها هم می توانند از طریق ابزارهای پولی، متغییرهای کلان اقتصادی را به وسیله بانکها تحت تاثیر قرار دهد. در ایران نیز بانکها به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصادی بشمار می آیند. با این تفاوت که بانکهای ایرانی بعد از انقلاب اسلامی و با تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا تحت نظام مشخصی درآمدند و تمامی سرمایه آنها ملی اعلام شد. بررسی عملکرد بانکها در ایران از دو جنبه اهمیت دارد: اول به عنوان یک موسسه اقتصادی و دوم به عنوان موسسه ای دولتی که قابلیت درآمدزدایی نیز دارد. یکی از راههای بررسی این عملکرد برآورد کارآیی نظام بانکی است . در این تحقیق کارآیی x یا کارآیی از جنبه هزینه در بانکهای ایران بررسی شده است . برای حصول این مقصود اطلاعات مربوط به 9 بانک ایران (تجارت ، سپه، ملت ، رفاه کارگران، صادرات ، ملی، صنعت و معدن، کشاورزی، مسکن) از ترازنامه و حسابهای سود و زیان بانکها استخراج گردید و چهار عامل تولید برای بانک به صورت : -1 تجهیزات و لوازم، -2 نیروی کار، -3 منابع مالی، -4 سایر تعریف شد. سپس با استفاده از قیمت این عوامل، تولید بانک یا وامها و تسهیلات اعطایی، تابع هزینه بانکی تعریف و به صورت ترانسلاگ در دو حالت تک معادله ای و به همراه توابع سهم هزینه برآورد شدند و کششهای این تابع نیز استخراج گردیدند، سپس با استفاده از توابع مرزی تصادفی معرفی شده توسط آیگنر، لاول و اشمیت (1977) و تحقیق انجام شده توسط آلن و رای (1996) برای بانکهای کشورهای مختلف ، تابع هزینه مرزی تصادفی برای بانکهای کشور برآورد گردید. سپس با استفاده از امید ریاضی شرطی مطرح شده توسط جوندرو، لاول، متروف و اشمیت (1987) ناکارآیی هر بانک در هر سال برآورد گردید. نتایج برآوری نشان می دهد که متوسط ناکارآیی بانکهای ایرانی در طی مدت 7 سال از 1368 تا 1374، معادل 24/4 درصد بوده است ، که از این مقدار حدود 13/1 درصد مربوط به ناکارآیی فنی و 11/3 درصد مربوط به کارآیی تخصیصی است . در طی این مدت به طور متوسط بانک رفاه کارگران در بین بانکهای کوچک با کارآیی معادل 85/5 درصد و ناکارآیی 14/5 درصد بیشترین کارآیی و کمترین ناکارآیی و در بین بانکهای بزرگ ، بانک ملی با متوسط کارآیی 82/5 درصد و ناکارآیی 17/5 درصد بیشترین کارآیی و کمترین ناکارآیی 20 درصد کاراترین بانک تخصصی بوده است . به علاوه در این تحقیق مشخص شده است که با بزرگتر شدن بانکها از کارآیی آنها کم می شود. در ضمن بر اساس علامت کششهای هزینه مشخص شد که عامل تولید بانکی تماما جایگزین یکدیگر هستند و می توان برای کارآتر کردن بانکها، آنها را جایگزین هم نمود. با مقایسه نتایج این تحقیق و تحقیق آلن و رای به این نتیجه می رسیم که میزان متوسط ناکارایی بانکهای ایران، در مقایسه با بانکهای جهان رقم نسبتا مناسبی است .