شناسایی نیازهای اطلاعاتی بازنشستگان اداره آموزش و پرورش شهرستان بجنورد در راستای طراحی الگویی به منظور ارائه خدمات برون کتابخانه ای به آنان

چکیده هدف: این پژوهش با هدف شناسایی نیازهای اطلاعاتی بازنشستگان اداره آموزش و پرورش شهرستان بجنورد به منظور برنامه ریزی جهت ارائه خدمات برون کتابخانه ای به آنان انجام شده است. روش: این پژوهش از نوع کاربردی است که به روش پیمایشی انجام شد. جامعه آماری پژوهش کلیه بازنشستگان اداره آموزش و پرورش شهرستان بجنورد تا سال 1392 بودند. حجم نمونه آماری 130 نفر برآورد و برای نمونه گیری از روش نمونه گیری خوشه ای- تصادفی استفاده شد. گردآوری داده ها از طریق پرسشنامه محقق ساخته صورت گرفت. هم چنین در تجزیه وتحلیل داده ها، از آمار توصیفی و استنباطی با کمک نرم افزار اس. پی. اس. اس. استفاده شد. یافته ها: تجزیه وتحلیل داده ها نشان داد ازنظر بازنشستگان، در میان چهار گروه نیازهای اطلاعاتی، به ترتیب نیازهای فردی و فرهنگی- اجتماعی و سیاسی دارای اهمیت و جایگاه بالاتری بودند و نیازهای آموزشی و معنوی- مذهبی در مراتب بعدی اهمیت قرار داشتند. بازنشستگان بیش ترین اطلاعات خود را از طریق تلویزیون به دست می آوردند. تعداد کمی از بازنشستگان (9/26 ?) عضو کتابخانه-های عمومی بودند و 9/76 ? از بازنشستگان از کتابخانه های عمومی استفاده نمی کردند. بیش ترین میزان استفاده بازنشستگان از کتابخانه-های عمومی 3-2 بار در سال (9/6 ?) بود. دلیل عمده عدم استفاده بازنشستگان از کتابخانه های عمومی، مربوط به دور بودن کتابخانه ها و دلیل اصلی استفاده تعداد کم بازنشستگان از کتابخانه عمومی، امانت گرفتن کتاب بود. میزان آشنایی بازنشستگان با کتابخانه های عمومی و خدمات آن ها کم تر از حد متوسط (64/2) و میزان ضرورت ارائه خدمات از سوی کتابخانه های عمومی ازنظر بازنشستگان بیش تر از حد متوسط (20/4) بود. بیش ترین منابع درخواستی ازنظر بازنشستگان روزنامه ها بود. بازنشستگان از برخی از خدمات کتابخانه و به میزان کمی استفاده می کردند که شامل امانت منابع (5/18?)، رزرو منابع (3/12?)، معرفی منابع (2/6?)، تازه های کتابخانه (4/5?)، کمک های ارجاعی (2/6?) آموزش و راهنمایی مراجعه کنندگان (2/9?) اعلان مشخصات همایش ها (1/3?) جستجوی اطلاعات و منابع با بهره گیری از شیوه های رایانه ای (8/7?) و برپایی نمایشگاه های کتابخانه (3/8?) بود. ازنظر بازنشستگان در میان چهار گروه خدمات کتابخانه، بیش-ترین تمایل به استفاده از خدمات به ترتیب خدمات امانت، خدمات جنبی، خدمات مرجع و پژوهشی و خدمات اطلاع رسانی بود. به طورکلی برنامه های مذهبی (از خدمات جنبی) بیش ترین و تشکیل گروه های نمایش (از خدمات جنبی) کم ترین تمایل به استفاده بازنشستگان در میان چهار گروه خدمات کتابخانه بود. بیش تر بازنشستگان تمایل داشتند، شیوه ارائه خدمات از سوی کتابخانه ها غیر از خدمات جنبی کتابخانه، به صورت غیرحضوری باشد. ازنظر آنان بهترین زمان برای ارائه خدمات کتابخانه ای در طول ایام هفته و خصوصاً هنگام عصر بود. اصالت /ارزش: یافته های این پژوهش می تواند به مسئولان امور در رفع نیازهای اطلاعاتی گروه های ویژه ای از جامعه یعنی بازنشستگان کمک کند چراکه شناسایی نیاز های اطلاعاتی بازنشستگان باعث می شود کتابخانه های عمومی با آگاهی از این نیاز ها بتوانند با تصمیم گیری های درست به رفع کاستی های احتمالی موجود، ارائه الگوی مناسب برای خط مشی مجموعه سازی و ارائه خدمات و بهبود کانال های دستیابی به اطلاعات بپردازند. هم چنین این پژوهش با ارائه الگویی جهت تأمین خدمات برون کتابخانه ای، در دستیابی بازنشستگان به مواد اطلاعاتی مورد نیاز خود نقش موثری ایفا می کند و راهکار هایی را در جهت بهبود و ارتقاء خدمات به بازنشستگان در کتابخانه های عمومی ارائه می دهد. هم چنین ازآنجایی که این پژوهش از اولین پژوهش ها در حوزه خدمات برون کتابخانه ای در کتابخانه های عمومی است و هدف آن ارائه الگویی برای ارائه این خدمات است، لذا می تواند در راستای ارائه خدمات برون کتابخانه ای به دیگر گروه های مشابه مورد استفاده قرار گیرد. نتیجه گیری: با در نظر گرفتن یافته های پژوهش و تمایلات بازنشستگان، الگوی ارائه خدمات برون کتابخانه ای به بازنشستگان اداره آموزش و پرورش بجنورد طراحی گردید. کلیدواژه ها: نیازسنجی، نیازهای اطلاعاتی، بازنشستگان، اداره آموزش و پرورش، شهرستان بجنورد، طراحی الگو، خدمات برون کتابخانه ای، کتابخانه عمومی