مطالعه نقش سیمرغ در نقاشی ایرانی قرن 7هـ به بعد و بازنمود آن در گرافیک معاصر ایران

سیمرغ در اساطیر و فرهنگ ایران پیشینه ای گسترده دارد. تا قبل از ظهور اسلام و در اکثر تصاویر به جای مانده از دورهء ساسانیان هیچ گونه تاکیدی بر بال این پرندهء افسانه ای دیده نمی شود و دم آن نیز به صورت یک تکه و بلند است؛ لکن از قرن 7 هجری با تاثیر ازهنرشرق دور(چین)، نقش سیمرغ متحول شده و واقع گرا ترازپیش در ارتباط با آنچه درادبیات مکتوب آمده، تصویر شده است. سیمرغ و تجلی آن در آثاری چون، داستان شاهنامه و منطق الطیرنمود اثر پذیری آثار ادبی از باورها و اعتقادات ایرانی است ؛ پرنده ای با نوکی عقاب مانند، بالهای گسترده و دمی بسیار بلند و مواج که سیمرغ نام می گیرد و در تصویرگری های نسخه های مختلف شاهنامه و دیگرآثارنقاشی ایرانی دیده می شود.اکنون درهنرمعاصر و حوزه گرافیک نیز، آثار بسیاری را با الهام ازهمین سیمرغ تغییر یافته و متاخردربسترهای مختلف: نشانه های تبلیغاتی، پوستر، تصویرسازی و...شاهدیم که باعث احیاء این نقش زیبای ایرانی شده است. این مقال در پی بررسی و تبیین پیشینه سیرتحول نقش سیمرغ در نگاره های قرن 7هـ به بعد ومطالعه وتحلیل آثاری ازگرافیک معاصر ایران است که با نقش این پرنده بصورت های مختلف،حتی به آثاری ملی با حفظ اصالت و نشان ایرانی به میراثی ماندگار تبدیل شده اند.لذا در این پژوهش، حدود 50 اثر در حوزه نقاشی ایرانی دوره ایلخانی- معاصر در سه بستر نسخه های خطی، کاشی و پارچه که منقوش به نقش سیمرغ ایرانی بوده اند مورد مطالعه قرار گرفت و در حوزه گرافیک نیز به بررسی بیش از30 اثر از آثار گرافیک معاصر ایران در بسترهای نشانه، پوستر،تصویرسازی، طراحی جلد، طراحی سکه و انیمیشن که از تصویر سیمرغ در طراحی شان استفاده شده بود، پرداخته شد؛ اما در این میان سوالاتی پیش می آید که سعی شده در طول پژوهش با بررسی وتحلیل آثارنقاشی ایرانی وگرافیک معاصرایران به آنها پاسخ داده شوند.این سوالات در دو پرسش کلی عنوان می شوند؛ نخست اینکه، در پی شناخت و مطالعه نقوش مختلف سیمرغ از دوره ایلخانی- معاصر، چه رابطه ای میان تصویرسیمرغ در نقاشی ایرانی قرن 7هـ به بعد با تصویر سیمرغ درآثار گرافیکی معاصرایران وجود دارد؟ و دوم اینکه فرم های مختلف به تصویر درآمده سیمرغ درگرافیک معاصرایران به چه صورت است؟(فرم کلی/جزئی، اقتباس کامل/بخشی ازتصویر سیمرغ و...)درفرایند پژوهش، این نتایج حاصل شد: تقریبا در همه آثار گرافیک معاصر ایران که از تصویر سیمرغ با طراحی و ایده های خلاقانه استفاده شده ، سیمرغ با ویژگی خاص موجود در آثار نقاشی ایرانی به کار رفته و تعدادی از خصوصیات فرمی و اجزای سیمرغ ، اعم از سر، بال، دم و حتی جثه بزرگ سیمرغ درهمه آنها رعایت شده است،که دراین بین برخی آثار ازفرم کلی سیمرغ وبرخی دیگر از جزئی ازفرم سیمرغ در گرافیک معاصر ایران به صورت بدیع و متفاوت از فرم سیمرغ گذشته، بهره گرفته شده است.