تحلیل روند تغییرات شاخص های تراکم و سرانه فضای مسکونی در شهر تهران، با تاکید بر تاثیر قوانین و سیاستگذاری های شهری بر این روندها؛ در دوره 1375-1390

چکیده تراکم و سرانه از مباحث کلیدی در مطالعات شهری هستند. بطور معمول این اصطلاحات در حوزه-ی برنامه¬ریزی شهری و مسکن با شاخص¬های خاصی بیان می¬شوند. شاخص¬های مزبور جهت ترسیم وضعیت کالبدی و اجتماعی شهر از اهمیت بسیاری برخوردارند و پایش تغییرات آنها به کارشناسان و مدیران شهری، جهت آگاهی از روند تحولات شهر یاری می¬رساند. در این راستا پژوهش حاضر روند¬ تغییرات شاخص¬های تراکم مسکونی ـ شامل تراکم ناخالص مسکونی، تراکم خالص مسکونی و تراکم ساختمانی ـ و شاخص¬های فضایی مسکن ـ شامل سرانه زیربنا و میانگین زیربنای واحدهای مسکونی ـ شهر تهران در بازه¬ی زمانی 1375 تا 1390 را بررسی کرده است. البته بررسی حاضر علاوه بر تغییرات کمّی شاخص¬ها، نحوه توزیع آنها در سطح شهر تهران و روابط میان آنها را نیز سنجیده است. در کنار این مسائل قوانین و سیاست¬های شهری موثر بر روند تغییرات شاخص¬ها نیز شناسایی و تحلیل شده¬اند. جهت دستیابی به اهداف مورد نظر، با استفاده از داده¬های آماری موجود ـ عمدتاً برگرفته از سرشماری-ها و طرح¬های تفصیلی مناطق ـ و بکارگیری تکنیک¬های آمار توصیفی، روند تغییرات شاخص¬ها و نحوه¬ی پخشایش آنها در سطح شهر بررسی شده است. همچنین نحوه تاثیرگذاری سیاست¬ها بر روندها نیز با استفاده از روش ارزیابی طرح¬های غیرآزمایشی تحلیل شده است. یافته¬های پژوهش حاکی از آن است که شاخص¬های تراکمی و شاخص¬های فضایی مسکونی به طور مستمر در طول دوره¬ی مورد بررسی افزایش یافته¬اند. همچنین علی¬رغم متوازن¬تر شدن پراکنش جمعیت ـ و بالتبع آن تراکم¬های خالص و ناخالص مسکونی ـ در سطح شهر، توزیع فضای مسکونی داخلی در میان مناطق شهر ناعادلانه¬تر شده است. به علاوه نتایج حاصل از بررسی سیاست¬ها و ضوابط موثر بر تغییر شاخص¬ها نشان می¬دهد که بیشتر سیاست¬ها و ضوابط وضع شده با روندهای تغییرات شاخص¬ها همسو و مشوق تغییرات صورت گرفته هستند؛ هرچند که ماهیت و پیامد بسیاری از این سیاست¬ها با اهداف کلان نظام سیاستگذاری و برنامه¬ریزی ملّی سازگاری ندارد. واژگان کلیدی: تراکم، سرانه فضایی مسکونی، شاخص، سیاست¬ها و ضوابط شهرسازی، تهران