بازشناسی صفات مورفولوژیک مرتبط با توان رقابتی برنج با علف های هرز در دو روش کشت مستقیم و نشایی

کشت مستقیم برنج با حذف مراحل پرورش نشاء و نشاکاری، هزینه های تولید برنج را به میزان زیادی کاهش می دهد، اما نظام های کشت مستقیم برنج نسبت به کشت نشایی در معرض فشار بی رویه علف های هرز هستند. شناسایی و استفاده از ارقام با توانایی رقابتی بالا یکی از راهکارهای موفقیت آمیز گذر از کشت نشایی به مستقیم می باشد. به منظور بررسی توان رقابتی برنج با علف های هرز در دو نظام کشت نشایی و مستقیم، آزمایشی مزرعه ای در دو سال 1390 و 1391 در مرکز ترویج و توسعه تکنولوژی هراز واقع در محمود آباد مازندران اجرا شد. این تحقیق به صورت آزمایش اسپلیت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. کرت های اصلی دو نظام کشت نشایی و کشت مستقیم در بستر مرطوب و کرت های فرعی سه رقم مختلف برنج ( خزر، طارم دیلمانی و لاین 843) در دو روش مدیریتی علف هرز (با و بدون علف هرز) بودند. نتایج تحقیق نشان داد در هر دو سال در شرایط بدون علف هرز عملکرد برنج در دو نظام کشت مستقیم و نشایی تفاوت معنی داری با هم نداشتند، اما در شرایط رقابت با علف هرز درصد کاهش عملکرد برنج در کشت مستقیم و نشایی به ترتیب 66% و 14% در سال 1390 و 69% و 18% در سال 1391 بود. در طی دو سال لاین 843 در کشت نشایی دارای بیشترین شاخص رقابت (01/2) و توانایی تحمل رقابت (11/87)، بالاترین عملکرد (7423 کیلوگرم در هکتار) و کمترین درصد کاهش عملکرد (1/13%) بود، اما توان رقابتی آن در کشت مستقیم به دلیل فشار بالای علف هرز در رتبه دوم پس از رقم طارم دیلمانی قرار گرفت. رقم خزر در هر دو نظام کشت در رقابت با علف هرز ضعیف ترین رقیب بود و در طی دو سال کمترین شاخص رقابت (86/0) و توانایی تحمل رقابت (37/26)، کمترین عملکرد دانه (1432 کیلوگرم در هکتار) و بیشترین درصد کاهش عملکرد دانه (20/73) در کشت مستقیم را به خود اختصاص داد. کیفیت دانه برنج تحت تأثیر علف هرز و نظام کشت قرار نگرفت و وابسته به رقم بود. رقابت با علف¬هرز به جای اثر بر کیفیت دانه ها، عمدتاً بر تعداد دانه ی پر در مترمربع موثر بود. نتایج نشان داد کارایی مصرف نور ارقام برنج در شرایط رقابت با علف هرز به ویژه در کشت مستقیم کاهش معنی داری یافتند. میانگین دو ساله کارایی مصرف نور لاین 843 ، رقم خزر و رقم طارم به ترتیب در کشت عاری از علف هرز 23/3، 22/3 و 67/2 و در شرایط رقابت 01/3، 76/2 و 29/2 گرم بر مگاژول بود. تفاوت عملکرد ارقام عمدتاً مربوط به تفاوت در زیست توده و شاخص برداشت بود و ارتباطی با کارایی مصرف نور نداشت. متوسط دو ساله ضریب استهلاک نوری لاین 843 ، خزر و طارم به ترتیب47/0 ، 46/0 و 70/0 بود. در شرایط فشار بالای علف هرز (همانند کشت مستقیم)، رقم طارم به دلیل ارتفاع بیشتر بوته و ضریب استهلاک نوری بزرگ تر موجب فرو نشانی بیشتر علف هرز و اُفت کمتر عملکرد گردید. در شرایط عدم رقابت و یا رقابت خفیف علف هرز (همانند کشت نشایی)، لاین 843 به دلیل ضریب استهلاک نوری کوچک تر، سطح برگ بیشتر و شاخص برداشت بالاتر مناسب تر از دو رقم دیگر بود و عملکرد بیشتری تولید نمود. یافته های تحقیق نشان داد برای تشخیص توانایی رقابتی ارقام نمی توان به انتخاب غیر مستقیم (تحت شرایط بدون رقابت) اکتفا نمود و باید انتخاب مستقیم (در حضور علف هرز) را هم مد نظر قرار داد. جمع بندی نتایج نشان داد که صفات مربوط به بنیه اولیه گیاهچه در کشت مستقیم مهم تر از کشت نشایی است و ارقام فاقد این ویژگی به رغم برتری در کشت نشایی ممکن است برای کشت مستقیم مناسب نباشند. از این رو پیشنهاد می شود برای کشت مستقیم از ارقام سریع الرشد با توان رقابتی زیاد با علف هرز در اوایل دوره رشد، استفاده شود.