مبانی، ویژگی ها و انواع نظارت و ناظران در اسلام

در همه نظام ها و کشورها، بازرسی و نظارت بر عملکرد مدیران و کارکنان، رکنی مهم در مدیریت به شمار می آید. در این رساله با روش تفسیری و اسنادی (تحقیق کتاب خانه ای)، از چشم انداز معارف اسلامی به ادله، مبانی و انواع نظارت و نیز ویژگی های ناظران پرداخته ایم. در قرآن و روایات، دست مایه ها و رهنمودهای بسیاری درباره نظارت و ناظران وجود دارد. مطالعه روش مند و روزآمد این آموزه ها هم پایه با یافته های دانش های جدید، بستر بهره مندی بیشتر از آنها را فراهم می آورد و هدف این تحقیق است. این پژوهش به دامنه زمانی یا جغرافیایی خاصی محدود نیست و محور آن، آموزه های اسلامی است. با این حال، به دستاوردهای دانش هایی مانند مدیریت، حقوق و علوم سیاسی نیز اشاره هایی شده است؛ لذا منابع آن، افزون بر کتاب های تفسیری و روایی، آثار علوم انسانیِ امروزین را در بر می گیرد. با توجه اهمیت موضوع نظارت، گستره استفاده بالقوه از این پژوهش بسیار گسترده است، از جمله: بسترسازی برای سامان دهی نظارت در سازمان ها و نهادهای مختلف، بررسی تطبیقی معارف اسلامی در این عرصه با رهاوردهای دانش های جدید و نمایاندن ویژگی ها و امتیازات اسلام در مقایسه با دیگر نظام ها. آشکار است که نظارتِ درست بر عملکرد مدیران و دستگاه های اداری و اجرایی، در سلامت و صلابت سازمان ها و نهادها و حسن اجرای کارها نقشی مهم ایفا می کند و صاحبان منصب و قدرت را از بدرفتاری و سوء استفاده از موقعیتِ فراتر باز می دارد. در این میان، از یافته های این رساله بر می آید که نظام مدیریتی و معرفتی اسلام در کنار بهره گیری از اهرم های نظارتیِ بیرونی و مادی، از گونه ویژه ای از نظارتِ درونی و معنوی (نظارت فرابشری و الهی) برخوردار است که مایه برتری آن از دیگر نظام ها و شیوه های نظارتی به شمار می آید.