جزءبندی آهن و منگنز در خاک های تیمار شده با کمپوست زباله شهری و جذب آن ها توسط اسفناج ( spinacia oleracea.l) و تربچه (raphanus sativus.l)

به منظور بررسی اثر کمپوست زباله شهری تهران بر تجمع عناصر آهن و منگنز در خاک و گیاه و تعیین غلظت این دو عنصر در هریک از اشکال سهل¬الوصول برای گیاه (تبادلی و پیوند یافته با کربنات¬¬ها)، متصل به اجزای اکسیدهای آهن-منگنز، ماده آلی و نیز باقیمانده، در خاک تحت کشت دو گیاه سوپر انباشتگر اسفناج و تربچه، آزمایشی در مزرعه پژوهشی دانشگاه شاهد به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک کاملاً تصادفی (rcbd) با دو عامل مقادیر مصرف کمپوست زباله شهری (صفر، 30،15 و 60 تن بر هکتار) و دفعات مصرف (افزودن یک یا دوساله کمپوست) در سه تکرار اجرا شد. نتایج نشان داد با افزایش سطوح کمپوست، غلظت آهن و منگنز کل و قابل استخراج با dtpa و موجود در هر پنج فرکشن، افزایش یافت به طوریکه کمترین و بیشترین مقادیر آهن و منگنز در تمامی اشکال به ترتیب در تیمار شاهد و تیمار 60 تن کمپوست بر هکتار مشاهده شد. نتایج نشان داد که در تمام تیمارها، غلظت منگنز موجود در اشکال قابل دسترس برای گیاه (قابل استخراج با dtpa، تبادلی و پیوند یافته با کربنات¬ها)، بیش از آهن بود. برهم¬کنش سطوح کمپوست زباله شهری و دفعات اعمال آن بر آهن و منگنز قابل دسترس نشان داد که تغییرات آهن و منگنز قابل دسترس در خاک در رابطه با آهن بیشتر از منگنز می¬باشد. برای مثال قابلیت دسترسی آهن برای گیاه در تیمارهای سال دوم 15، 30 و 60 تن کمپوست بر هکتار نسبت به شاهد به ترتیب 6/2، 74/3 و 75/3 برابر و نسبت به همین سطوح در سال اول 15/2، 3/2 و 2 برابر افزایش یافت. این افزایش برای منگنز در سطوح 15، 30 و 60 تن بر هکتار کمپوست مصرفی در سال دوم نسبت به شاهد به ترتیب 35/1، 43/1، 45/1 برابر و نسبت به همین سطوح در سال اول به ترتیب 23/1، 27/1 و 20/1 برابر بود. بر اساس نتایج حاصل از جزء¬بندی آهن به روش عصاره¬گیری دنباله¬ای تسیر و همکاران، ترتیب جزءهای آهن در تمامی نمونه¬ها به صورت باقیمانده> پیوند یافته با اکسیدهای آهن-منگنز> پیوند یافته با مواد آلی> پیوند یافته با کربنات¬ها> تبادلی به دست آمد که کمترین و بیشترین غلظت آهن در هریک از این اشکال به ترتیب به تیمارهای شاهد و دوسالانه 60 تن کمپوست بر هکتار تعلق داشت. این روند در رابطه با منگنز به صورت باقیمانده> پیوند یافته با اکسیدهای آهن-منگنز> پیوند یافته با کربنات¬ها >> پیوند یافته با مواد آلی > تبادلی حاصل شد که در آن جزء باقیمانده (re) در سال اول و دوم به ترتیب با درصدی در محدوده 04/43-28/34 و 48/49- 28/34، نسبت به سایر اجزا غالب می¬باشد. غلظت منگنز موجود در جزء پیوند یافته با اکسیدهای آهن-منگنز (fm) در هر دو سال قابل توجه بود. مقادیر منگنز موجود در جزء پیوند یافته با اکسیدهای آهن-منگنز به دنبال افزایش سطوح و بالا بردن دفعات مصرف کمپوست، کاهش یافت. در این بین سهم جزء تبادلی (ex)، در سال اول برای تیمارهای شاهد، 15، 30 و 60 تن کمپوست بر هکتار به ترتیب برابر است با 37/0، 38/0، 45/0 و 46/0 درصد از مجموع همه فرکشن¬های عصاره¬گیری شده و در سال دوم مصرف کمپوست در همه تیمارها به علت افزایش بیش¬تر سهم سایر جزءها از کل، بسیار کمتر به دست آمد. سهم قابل توجه جزء پیوند یافته با کربنات¬ها (ca) برای منگنز برای تیمارهای کمپوست با سطوح 0، 15، 30 و 60 تن بر هکتار در سال اول به ترتیب 74/22، 53/24، 99/24 و 47/22 و در سال دوم 74/22، 21/20، 4/21 و 52/19 درصد بوده است. جزء پیوند یافته با مواد آلی منگنز نیز (om)، در مصرف یکساله مقادیر 49/0 تا 55/0 درصد و در مصرف دوساله کمپوست 52/0 تا 69/0 درصد را به خود اختصاص داد. تاثیر اعمال کمپوست زباله شهری، دفعات اعمال کمپوست و اثر متقابل آنها بر فاکتور دسترسی زیستی آهن و منگنز نیز در سطح یک درصد معنی دار شد. این شاخص درسال دوم نسبت به سال اول برای آهن و منگنز به ترتیب 5/12 و 4/11 درصد کاهش یافت. اثر کمپوست زباله شهری بر آهن و منگنز موجود در برگ اسفناج، ریشه و برگ تربچه در سطح یک درصد و برای ریشه اسفناج در سطح پنج درصد معنی¬دار شد. اثر دفعات اعمال کمپوست برای ریشه اسفناج (p≤0.05) و برگ اسفناج (p≤0.01) معنی¬دار و برای ریشه و برگ گیاه تربچه غیر معنی¬دار گردید. کمترین و بیشترین غلظت این دو عنصر در هر دو گیاه به ترتیب مربوط به شاهد و تیمار 60 تن بر هکتار بود.