مطالعه ی کموتاکسونومی و تنوع الگوهای فلاونوئیدی جنسstachys l. (lamiaceae) در ایران

جنسstachys در جهان، با بیش از 300 گونه به عنوان یکی از بزرگترین جنس های تیره ی lamiaceae محسوب می گردد که اغلب در نواحی شمالی اروپا، جنوب غرب آسیا، جنوب آفریقا، شمال و جنوب آمریکا و نواحی گرم مدیترانه گسترش یافته اند. ایران نیز به عنوان یکی از مراکز تنوع این جنس، تقریباً 35 گونه را در بر دارد که 13 گونه اندمیک می باشد. این جنس نه تنها از جنبه دارویی و دارا بودن ترکیباتی ویژه نظیر فلاونوئید، روغن های فرار، ترپنوئید و غیره حائز اهمیت می باشد، بلکه از جنبه تاکسونومیکی نیز به عنوان یک تاکسون پیچیده تلقی می گردد، به طوری که به علت وجود دورگه گیری های زیاد، موقعیت و حدود گونه ها مخدوش شده است. بنابراین هدف این تحقیق کموتاکسونومی، شناسایی و بررسی ترکیبات فنولی (فلاونوئیدی) می باشد. از این رو 15 گونه (و 3 زیر گونه) و 68 جمعیت از جنس stachys از رویشگاه های زاگرس مرکزی (استان های چهارمحال و بختیاری، اصفهان و یاسوج) مورد مطالعه قرار گرفت. با استفاده از عصاره ی فلاونوئید برگ هر یک از گونه ها و جمعیت ها و با بهره گیری از دستگاه روتاری، بافر استخراج و کروماتوگرافی لایه نازک، مطالعات فیتوشیمی انجام گرفت. همچنین جهت تعیین نوع ترکیبات فلاونوئیدی یا کلاس هریک از آن ها، از کروماتوگرافی ستونی و سیلیکاژل استفاده شد. تنوع الگوی فلاونوئیدی هر یک از جمعیت های متعلق به گونه ها نیز با استفاده از کروماتوگرافی لایه نازک انجام شد. مطالعات کموتاکسونومی نیز با استفاده از تحلیل های آماری نظیر خوشه ای مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از کروماتوگرافی لایه نازک چنین نشان می دهد که اغلب رنگ های ایجاد شده در بین گونه ها زرد، آبی، بنفش، زرد فلئورسنت، آبی فلئورسنت، قهوه ای و نارنجی می باشد که حاکی از وجود فلاونوئیدها و فلاون ها در جنس stachys است. مطالعات برروی نوع فلاونوئیدها نیز نشان می دهد تعداد کل ترکیبات فلاونوئیدی شناسائی شده در این جنس 59 ترکیب می باشد که بالاترین آن ها فلاون ها (37 ترکیب) و کمترین آن چالکون ها (2 ترکیب) می باشد. در این تحقیق فلاون ها، ایزوفلاونول ها، فلاونول ها، فلاونون ها، دی هیدرو فلاونول ها و چالکون ها با در صدهای متفاوت در بین گونه ها وجود دارد. نتایج حاصل از مطالعات کموتاکسونومی نیز حاکی از این است که گونه های sect. fragilicaulis با وجود شباهت های ریخت شناسی بالا از یکدیگر قابل تفکیک هستند. در این بخش ارتباط نزدیکی بین گونه های st. benthamiana و st. ballotiformis و گونه های st. kurdica و st. asterocalyx وجود دارد و گونه ی st. megalodonta کاملاً از سایر گونه های این بخش جدا شده است. در sect. aucheriana نیز ارتباط نزدیکی بین دو گونه ی st. pilifera و st. aucheri مشاهده شد و گونه های st. acerosa و st. multicaulis در کلاسترهای مجزائی قرار گرفتند. در sect. eriostomom نیز دو گونه ی مشابه st. cretica و st. spectabilis از هم تفکیک شده اند. زیرگونه های sect. setifolia نیز تا حدودی از هم متمایز شده اند. از لحاظ تنوع الگوهای فلاونوئیدی نیز شایان ذکر است که جمعیت های st. benthamiana، st. ballotiformis، st. kermanshahensis، st. pilifera، st. aucheri، st. inflata و st. spectabilis از تنوع بالاتری در بین جمعیت های stachys برخوردار هستند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که نشانگرهای مبنتی بر فلاونوئید می تواند به عنوان مناسب ترین نشانگر جهت مطالعات تاکسونومی و تغییر پذیری در داخل و بین جمعیت های جنس stachys معرفی گردد.