ارزیابی اکولوژیکی توان تولید کشت مخلوط کنجد و ماش در نسبت‏های تراکمی و فواصل بین ردیف متفاوت

به منظور مطالعه پتانسیل تولید و توان رقابتی گیاهان کنجد و ماش، آزمایشی در تابستان 1391 اجرا شد. طرح آزمایشی به صورت کرت‏های یک‏بار خرد شده در قالب بلوک‏های کامل تصادفی و با سه تکرار بود. تیمار اصلی دو آرایش کشت شامل فواصل بین ردیف 50 و 75 سانتی‏متر بود. تیمار فرعی نسبت‏های مختلف تراکمی گیاهان در پنج سطح (شامل نسبت 0، 25، 50، 75 و100% تراکم بوته) بود. خصوصیات عملکرد و واکنش رقابتی گیاهان در الگوی کشت بررسی شد. این آزمایش نشان داد که در اکثر موارد عملکرد دانه‏ی کنجد بیشتر از ماش بود. با افزایش نسبت تراکمی هر یک از گیاهان، عملکرد دانه‏ی آن‏ گیاه نیز بهبود یافت. افزایش فواصل بین ردیف، شاخص برداشت مخلوط را بهبود داد (از 26/6 به 32/8) که در اکثر حالات به علت افزایش عملکرد دانه و کاهش عملکرد بیولوژیک بود. مقدار شاخص نسبت برابری زمین در کلیه‏ی الگوهای مخلوط بیش‏تر از یک بود که بیان‏گر برتری کشت مخلوط دو گیاه نسبت به تک کشتی است. البته گیاه کنجد توان رقابتی بیش‏تری نسبت به ماش داشت. به این ترتیب در تیمار‏هایی که بیشترین عملکرد مخلوط را دارا بودند، کنجد گونه‏ی غالب مخلوط بود. در مجموع نتایج این آزمایش نشان داد که بیشترین عملکرد دانه‏ی مخلوط در نسبت تراکمی 50% هر‏یک از گیاهان و در فاصله بین ردیف 50 سانتی‏متر، بدون تفاوت معنی‏دار با آرایش کشت 75 سانتی‏متر به میزان 2/05 تن در هکتار به دست آمد. در این شرایط سهم عملکرد دانه‏ی کنجد دو برابر عملکرد دانه‏ی ماش بود (به ترتیب 1/35 و 0/69 تن در هکتار). عملکرد الگوهای کشت مخلوط بیشتر از عملکرد تک کشتی هر یک از گیاهان بود. بالاتر بودن مقدار نسبت برابری زمین در کلیه‏ی الگوهای مخلوط نسبت به تک کشتی تأییدی بر این مطلب است. شاخص‏های رقابت نشان داد که در بیشتر حالات، گیاه کنجد گونه‏ی رقابت‏‏کننده‏ی قوی‏تری نسبت به ماش بود. بعلاوه، چنانچه نسبت تراکمی کنجد از 25% کل تراکم مخلوط کمتر شود، این گیاه قدرت تهاجمی مطلوبی نخواهد داشت. در مقابل، گیاه ماش تنها زمانی از قدرت تهاجمی مناسبی در مخلوط برخوردار خواهد بود که نسبت تراکمی آن 75% به بالا باشد. بنابرین می‏توان چنین نتیجه گرفت که برای اجرای یک کشت مخلوط مطلوب، نسبت تراکمی 50+50 % به لحاظ عملکرد دانه و فاصله ردیف 75 سانتی‏متر به لحاظ بهبود شرایط رقابتی، ایده‏آل می‏باشد.