تحلیل و بررسی تأثیر استعمار انگلستان در حوزه های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی افغانستان (1218-1298 ه.ش)

افغانستان از نظر ساختار ژئوپولتیک، در منطقه¬ی حساس جغرافیایی قرار دارد؛ براین اساس، در طول تاریخ همیشه با هجوم کشورگشایان و فاتحان مواجه بوده است. مورخان از این کشور به نام دروازه ی هند یاد کرده اند؛ چون در مقاطع گوناگون تاریخ، مهاجمان برای تصرف هند، باید از این خطه عبور می کردند. در قرن نوزدهم میلادی، انگلیسی ها مستعمرات خود را در هند گسترش می دادند. روس ها نیز قصد داشتند خود را به شبه قاره هند برسانند تا از امتیازات مستعمراتی آن بهره ببرند؛ بنابراین افغانستان بار دیگر، با اصطکاک و فشار امپریالیزم روس و انگلیس مواجه شد. زمانی که ویتکوویچ، نماینده ی روسیه ی تزاری، برای برقراری روابط تجارتی و سیاسی به دربار امیر دوست محمدخان آمد، انگلیسی ها به بهانه ی اینکه امیر افغانستان با ایران و روسیه در تماس است و آنان می خواهند، بر مستعمرات هند انگلیسی تعرض کنند به افغانستان یورش آوردند. ازآن زمان انگلیسی ها بر سیاست خارجی افغانستان مسلط شدند و عهدنامه¬ ای با امیر دوست محمدخان منعقد کردند. براساس این عهدنامه، افغانستان بدون اجازه ی انگلیس، نمی توانست با هیچ کشوری روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی برقرار کند. بعد از درگذشت دوست محمدخان، پسرش امیر شیرعلی خان بر تخت شاهی جلوس کرد. دراین زمان، روس ها امپراتوری خود را در کشورهای آسیای مرکزی گسترش می دادند؛ پس نگرانی انگلیسی ها بار دیگر شدت پیدا کرد. آنان چندین مرتبه از امیرشیرعلی خان تقاضا کردند، به نمایندگان انگلیسی اجازه دهد تا ازطریق مرزهای افغانستان، به پیشروی روس ها نظارت کنند؛ اما امیر شیرعلی خان، هیچ گاه نمایندگان انگلیسی را نپذیرفت. چون می خواست استقلال داخلی خود را حفظ کند و مانع دخالت انگلیسی ها در امور داخلی کشورش شود. دراین زمان، روس ها نیز برای رسیدن به مقاصد سیاسی خود، بار دیگر هیئتی را به دربار امیر شیرعلی خان فرستادند. بعد از ورود هیئت روسی، امیر که تصور می کرد، روس ها در جنگ با انگلیس او را کمک می کنند، از مذاکره با هیئت انگلیسی خودداری کرد. بنابراین انگلیسی ها به افغانستان هجوم آوردند و با امضاء معاهده ی تحمیلی گندمک، افغانستان تحت الحمایگی انگلیس را پذیرفت. پس در انزوای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قرار گرفت. در این پژوهش برآنیم، با استناد بر منابع و شواهد موجود، استعمار انگلستان در افغانستان را مورد ارزیابی و تحلیل قرار داده و تأثیر آن بر اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی افغانستان روشن شود.