بررسی تاثیر شاخص توسعه انسانی بر کیفیت محیط زیست ایران در طول دوره 1389-1350

محیط زیست و منابع طبیعی تأمین کننده ی بسیاری از نهاده های تولید هستند و فرایند تولید علاوه بر خروجی های مطلوب (کالاهای مصرفی)، خروجی های غیر مطلوب (آلاینده های محیط زیست) نیز به همراه دارد. در صورتی که میزان این خروجی ها کنترل نشود و نامتناسب باشد، ضرر حاصل از خروجی های نامطلوب بیشتر از منافع تولیدات مطلوب خواهد بود؛ به نحوی که هزینه های ناشی از صدمات وارد شده به محیط زیست خسارات جبران ناپذیری را ایجاد می کند و توسعه ی پایدار را با مخاطره ی جدی مواجه می سازد. از نظر بسیاری از دانشمندان سطوح بالاتری از فعالیت های اقتصادی (تولید یا مصرف) نیازمند انرژی و مواد اولیه ی بیشتری است و در نتیجه مقادیر بیشتری از مواد زاید فرعی ایجاد می شود. استخراج رو به افزایش منابع طبیعی، تجمع مواد زاید و تمرکز آلاینده ها از ظرفیت تحمل زیست کره بالاتر خواهد رفت و به تخریب محیط زیست منجر می شود؛ در واقع علی رغم افزایش سطح درآمد، ناظر کاهش رفاه انسان ها خواهیم بود. علاوه بر این تخریب منابع طبیعی نهایتا فعالیت اقتصادی را با خطر مواجه می کند. از این رو برای حفاظت از محیط زیست و حفظ فعالیت های اقتصادی باید رشد اقتصادی متوقف شود و جهان به سمت اقتصاد در وضعیت پایا حرکت نماید (پانایوتو، 2001). برخی دانشمندان معتقدند سریع ترین راه برای بهبود کیفیت محیط زیست در امتداد مسیر رشد اقتصادی قرار دارد. به عبارتی در این دیدگاه رشد اقتصادی به عنوان پیش زمینه ای برای بهبود کیفیت محیط زیست تلقی می شود (پژویان و مرادحاصل، 1386). در این تحقیق رابطه بین توسعه اقتصادی و تخریب محیط زیست در قالب منحنی زیست محیطی کوزنتس (kec) بررسی شده است که به صورت u وارون می باشد. به این معنی که در سطوح پایین توسعه یافتگی هم کیفیت و هم شدت تخریب زیست محیطی به اثرات فعالیت اقتصادی مداوم بر منابع طبیعی و همچنین به مقادیر ضایعات تجزیه پذیر محدود می شود .اما هنگامی که جهش صنعتی اتفاق می افتد، با شدت گرفتن استخراج منابع طبیعی و کشاورزی، تهی سازی منابع طبیعی و همچنین تولید ضایعات سرعت می یابد. در سطوح بالاتر توسعه، تغییرات ساختاری به سمت صنایع و خدمات وابسته به اطلاعات، تکنولوژی های برتر و تقاضای افزایشی برای کیفیت محیط زیست به یک کاهش یکنواخت در تخریب محیط زیست می انجامد. تا سال های اخیر مقایسه ی تولید ناخالص ملی سرانه کشورها با یکدیگر آسان ترین روش اندازه گیری میزان توسعه یافتگی بوده است. اما به موازات آن که ارتباط میان رشد اقتصادی و ابعاد اجتماعی و زیست محیطی توسعه بهتر درک می شود، متخصصان و اقتصاددانان بیان می کنند که توجه یک جانبه به رشد اقتصادی به نحو اجتناب ناپذیری توسعه را ناپایدار می سازد. دغدغه ی توسعه در پارادایم جدید، خوشبختی چندجانبه ی نسل بشر است. در بند پنجم از بیانیه ی سیاسی ژوهانسبورگ نیز بر این نکته تأکید شده که توسعه ی پایدار میسر نمی شود مگر با توسعه ی اقتصادی، توسعه ی اجتماعی و حفاظت از محیط زیست. بر این مبنا تولید ناخالص ملی سرانه ی بالا لزوما نشانه ی خوشبختی مردم یک جامعه نیست؛ چراکه معیارهای دیگری نیز در این بین تأثیر گذارند که تولید ناخالص ملی آن ها را پوشش نمی دهد. بنابراین استفاده از معیار دیگری به جای تولید ناخالص ملی سرانه ضروری به نظر می رسد. سازمان ملل متحد برای سنجش میزان توسعه یافتگی از یک شاخص ترکیبی به نام شاخص توسعه انسانی ( hdi) استفاده می کند. این شاخص ترکیبی یک میانگین ساده از سه شاخص بیان کننده ی موفقیت های یک کشور در بهداشت و سلامتی که با امید به زندگی در هنگام تولد سنجیده می شود آموزش که سواد خواندن و نوشتن بزرگسالان جامعه و میزان ثبت نام در مقاطع ابتدایی، متوسطه و عالی را در بر می گیرد و استانداردهای زندگی که در قالب درآمد سرانه بر حسب برابری قدرت خرید بیان می شود است. روند فزاینده ی آلودگی و تخریب محیط زیست دولت ها و مجامع بین المللی را بر آن داشته است تا با تدوین و اجرای قوانین و مقررات، از آلودگی و تخریب زیست محیطی جلو گیری کنند. این تحقیق به دنبال بررسی و مطالعه تاثیر شاخص توسعه انسانی (hdi) بر آلودگی محیط زیست (انتشار دی اکسید کربن) در ایران در طول دوره زمانی 1389-1350 با استفاده از الگوی رگرسیونی خودرگرسیون با وقفه های گسترده (ardl) بوده است. در این تحقیق متغیر وابسته لگاریتم انتشار سرانه دی اکسید کربن و متغیرهای مستقل شامل لگاریتم شاخص توسعه انسانی، مصرف سرانه انرژی، لگاریتم جمعیت شهرنشین، لگاریتم تجارت و سرمایه گذاری مستقیم خارجی بوده است. نتایج به دست آمده از برآورد مدل نشان داد که شاخص توسعه انسانی تاثیر مستقیم و معنی دار بر انتشار دی اکسید کربن دارد. همچنین، لگاریتم مصرف سرانه انرژی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی تاثیر مستقیم و معنی دار بر انتشار دی اکسید کربن دارد. بر اساس نتایج مشاهده گردید که لگاریتم جمعیت شهرنشین تاثیر منفی و معنی دار بر انتشار دی اکسید کربن دارد.