تاثیر ارتفاع آزاد بر میزان تلفات در فلوم و کانال آبیاری در دشت سیستان

دشت سیستان با برخورداری از رسوبات آبرفتی رودخانه هیرمند دارای پتانسیل بسیار خوبی در زمینه تولیدات کشاورزی می باشد. منابع آبی محدود دشت سیستان، به دلیل دائمی نبودن جریان رودخانه هیرمند، عدم وجود منابع آب زیرزمینی قابل استحصال و کم بودن نزولات جوی دارای ارزش بسیاری می باشند. حدود 95 هزار هکتار از اراضی دشت سیستان تحت پوشش شبکه آبیاری و زهکشی قرار دارند. با توجه به شیب کم دشت و در راستای افزایش راندمان هیدرولیکی، احداث نیم لوله به شکل پایه دار و بالاتر از سطح زمین صورت گرفته است. کانال های درجه 3 و 4 شبکه آبیاری و زهکشی دشت سیستان بصورت فلوم های نیم لوله ایجاد گردیده اند. بادهای 120 روزه سیستان که از اواخر اردیبهشت ماه تا اواخر شهریورماه در این منطقه می وزند، در ایران از معروفیت خاصی برخوردار می باشدتبخیر از جمله عوامل اصلی کاهش راندمان انتقال آب در فلوم و کانالهای های شبکه آبیاری دشت سیستان است. در طراحی فلوم های درجه سه شبکه آبیاری دشت سیستان مقدار ارتفاع آزاد معادل 0/05 قطر کانال، یعنی 8 سانتی متر در نظر گرفته شده است. مقدار ارتفاع طراحی شده در این فلوم ها توسط شرکت مشاور طرح خیلی کم بوده و همواره تلفات ناشی از تبخیر در فلوم اساسی ترین دلیل راندمان انتقال پایین در شبکه آبیاری و زهکشی دشت سیستان می باشد. با توجه به اینکه وزش بادهای شدید به همراه ذرات گرد و غبار و نیز وجود رسوبات زیاد در آب، از خصوصیات جدایی ناپذیر این منطقه است و از سویی وجود نیم لوله ها با توجه به شرایط دشت سیستان دارای اهمیت زیادی است، تعیین ارتفاع آزاد مناسب در نیم لوله ها و کانالهای شبکه آبیاری منطقه ضروری است. در راستای انجام این تحقیق فلوم های آبیاری نیم لوله تیپ 1000 و کانال در پردیس جدید دانشگاه زابل نصب گردیده و با وارد نمودن ارتفاع آزاد های مختلف (cm7/5و15 و22/5) و لحاظ نمودن سرعت-های متفاوت باد، میزان تلفات ناشی از تبخیراز فلوم و کانال محاسبه گردید سپس بر اساس آنالیز ابعادی روش π باکینگهام روابط بین کمیت های بدون بعد تحقیق محاسبه و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان دهنده این است که با افزایش ارتفاع آزاد در ماکزیمم سرعت باد 120 روزه میزان تلفات در کانال کاهش پیدا میکند و ضریب تشتک تبخیر برای کانال 0/8 بدست آمد و تلفات در فلوم های 15و 22/5 ناشی از تبخیر میباشد و ضریب تشتک تبخیر در فلوم 1/27 بدست آمد و میزان تیخیر در فلوم 1/66 برابر بیشتر از میزان تبخیر در کانال میباشد و در فلوم 7/5 سانتیمتر تلفات سرریز جریان فلوم 7 سانتیمتر می باشد . بنابراین با توجه به اینکه دمای هوا در منطقه مورد مطالعه زیاد است و همچنین بادخیز بودن منطقه، با افزایش گرما بر سرعت باد و نیز تبخیر افزوده شده که در این شرایط توجه به تلفات از نیم لوله ها استفاده از کانال در دشت سیستان مناسب تر میباشد.