بررسی گچبری های ایران از دوران صفویه تا پایان قاجاریه؛ پروژه عملی: دنیای افسانه ها، قصه ها و اسطوره ها

از جمله عواملی که در تحولات تزیینات به خصوص در بخش معماری موثر بوده مواد و مصالح است.در این میان گچ به عنوان ماده ای با قابلیت دسترسی آسان و انعطاف پذیری بسیار زیاد نسبت به دیگر مصالح، از امتیازی ویژه برخوردار است.ایرانیان از دیرباز با گچ آشنایی داشته اند و هنر گچبری با پیشینه ای طولانی از آرایه-های مهم تزیینات معماری ایرانی به شمار می رود. استفاده از گچ در ابتدا به عنوان یک ماده ی ساختمانی برای رفع نیازی عملی مورد استفاده بوده است ولی با گذشت زمان ضمن حفظ جنبه ی کاربردی آن، شکلی تزیینی نیز پیدا کرد. آشنایی هر چه بیشتر با قابلیت های این ماده، در طی سالیان متمادی به ساخت عناصری تزیینی و رنگین در معماری منتهی گشت که نمونه های آن از دوران عیلامی تا عصر حاضر به جای مانده است. در دوره ی صفویه فنون و شیوه های جدیدی در اجرای نقوش گچبری به وجود می آید که تا آغاز دوره ی قاجاریه تغییرات ویژه ای در آن رخ نمی دهد. در دوره ی قاجاریه با ورود گسترده تر هنر تصویری غرب که آغاز آن به دوره ی صفویه برمی گردد، تحولاتی در نوع نقوش و شیوه ی اجرای آنها پدید می آ ید. نقوش مورد استفاده در گچبری های دوره صفویه به هنر ایرانی و به ویژه نقشمایه های نگارگری و قالی نزدیکتر است، هرچند تأثیراتی نیز از هنر غرب گرفته است. این روند تا دوره ی قاجاریه ادامه می یابد و در نهایت در این دوره به نقوش کاملاً اروپایی می رسد. هنر گچبری در دوره ی صفویه تا آخر دوره ی زندیه به هنر سنتی وفادار بوده است. ولی در دوره ی قاجاریه گچبری ها به سمت نقش برجسته و تزیینات پرکار و متنوع ونقاشی های اروپایی متمایل می شود که بیشتر جنبه ی مادی و تجمل گرایا نه دارند. در تزیینات گچبری دوره ی صفویه، طرح های یکسانی در تمام زمینه ها یا فت می شود. طرح هایی که از نقوش قالی ها و نگارگری و تذهیب کتاب ها مایه گرفته اند. ابداع شیوه هایی مانند تنگ بری، کپ بری و طلااندازی روی گچ، توجه و اهمیت بیش از اندازه ای را که معماری اسلامی برای تزیینات قائل است را نشان می-دهد. نقوش اسلیمی و ترنجی شاخصه تزیینات گچبری این دوران است ولی حتی در زنده ترین بازنمایی ها هم به صورت تقریباً دوبعدی باقی مانده است. این شیوه تا ابتدای دوره ی قاجاریه پایه و اساس زیبایی شناسی تزیینات معماری است. با گسترش هنر تصویری غرب در فرهنگ و هنر ایران در زمان قاجاریه، عناصر تزیینی اروپایی در ترکیب با نقوش ایرانی، ترکیب بندی های جدیدی را به وجود آوردند. اگر چه هنر این دوره نوعی تکلف گرایی را در درون خود دارد ولی حرکت های نوآورانه ی آن را نمی توان نادیده گرفت. در روش اجرای گچبری نیز در دوره ی صفویه با ابداعاتی همراه است ولی در دوره های بعد، از آنها کمتر استفاده شده وطرح های برجسته دوره ی قاجار جای نقوش مسطح صفویه را گرفتند. در این پژوهش، شناسایی، بررسی و مقایسه نقوش گچبری و روش اجرای آنها از دوران صفویه تا پایان دوران قاجاریه مد نظر قرارگرفته است. روش تحقیق در این پایان نامه، توصیفی و تحلیلی و با استفاده از تحقیقات مشاهده ای و گردآوری اطلاعات کتا بخانه ای می باشد.