بررسی وضعیت شکل گیری اجتماع علمی در جامعه شناسی ایران: تحلیل شبکهی استنادات مقالات جامعه شناسی منتشر شده در دهه ی 1380

مقالات مندرج در مجلات علمی، بهترین وسیله برای تعامل و ارتباطات علمی میان دانشمندان شناخته می شوند. این مقالات که از غربال داوری عالمان هر رشته گذشته اند ، به خوبی می توانند نمایندگی اجتماعات علمی متبوعشان را عهده دار باشند. بنابراین بررسی این مقالات تنها آگاهی از مطالب علمی آنان نیست، بلکه گویای وضعیت اجتماع علمی آن حوزه از دانش نیز هست. پژوهش حاضر به بررسی تعاملات و روابط علمی میان جامعه شناسان، با استفاده از ابزارهای علم سنجی و تحلیل شبکه های اجتماعی می پردازد. به جهت بررسی وضعیت اجتماع علمی و ارزیابی رفتار اطلاع یابی فعالان رشته ی جامعه شناسی، مقالات سه نشریه ی «مجله جامعه شناسی ایران»، «مطالعات جامعه شناختی» (نامه علوم اجتماعی سابق) و «فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی»، طی سال های 1381 تا 1390 مورد بررسی قرار گرفتند.نتایج این تحقیق در دو بخش علم سنجی و تحلیل شبکه سامان می یابد. نتایج بخش علم سنجی حاکی از آن است که استفاده از کتاب بیشترین منابع مقالات را به خود اختصاص داده است. همچنین استناد به منابع داخلی به طور متوسط در هر مقاله دو مرتبه بیشتر از منابع خارجی بوده است. میانگین تعداد منابع برای هر مقاله در حدود 31 منبع می باشد. در حالی که 48 درصد مقالات تک نویسنده بودند، تنها 2/0 درصد مقالات دارای چهار یا پنج نویسنده می باشند. به طور کلی 543 نویسنده در این سه نشریه در طی ده سال مشارکت داشته اند ، که پرکار ترین آن ها مرحوم دکتر عبداللهی با 17 مقاله بوده است. در بخش تحلیل شبکه، با ترسیم و تحلیل سه نوع شبکه ی استنادات، هم نویسندگی و همکاری بین دانشگاهی، مشخص شد که در دو شبکه ی اول، شاهد جامعه ای پاره پاره و از هم گسیخته هستیم. الگوی شبکه ی ستاره ای به وفور در این دو شبکه به چشم می خورد، که نشان از فرد محور بودن اجتماع است. هیچ مسیر ادامه داری در شبکه ی استنادات به چشم نمی خورد، که نشان از پیگیری موضوعی در مقالات باشد. تراکم شبکه بسیار اندک است، به طوری که چگالی شبکه ی هم نویسندگی برابر 004/0 می باشد، یعنی از هر هزار رابطه ی ممکن برای همکاری در نگارش مقالات تنها چهار رابطه شکل گرفته است. 104 نفر از نویسندگان به کلی منزوی بوده و در شبکه حضور ندارند. شبکه ی همکاری بین دانشگاهی، دارای شکلی متمرکز حول دو مرکز اصلی دانشگاه تهران و دانشگاه علامه طباطبایی است. در نهایت، با توجه به محدودیت های این پژوهش، شاید بتوان گفت که اجتماع علمی در جامعه شناسی ایران هنوز شکل نگرفته است و به نظر می رسد حتی در مسیر تکوین هم نباشد.