تحلیل بصری کتاب های فارسی مقطع ابتدایی(اول - دوم و سوم) با تاکید بر نقش تصاویر درون متن نوشتاری(از سال 1383 تا 1387)

کیفیت و بازدهی نظام آموزش و پرورش در هر کشوری متکی به شناخت عوامل موثر در کیفیت تدریس و استفاده مناسب از کتاب های درسی است. در جریان تعلیم و تربیت عوامل متعددی موثر هستند که اجمالاً می توان به عواملِ اهداف، محتوا و فعالیت های یادگیری دانش آموزان در روش های ارزشیابی اشاره نمود. لذا این سوال مطرح می شود که آیا نظام آموزش و پرورش به گونه ای طراحی شده است که دانش آموزان را صاحب تفکر خلاق در آورد؟ آیا محتوای تصویری کتاب درسی و از جمله کتاب های فارسی ابتدایی در جهت پرورش خلاقیت تنظیم شده است یا نه؟ از میانه ی قرن بیستم دانشمندان توجه عمیق تر و دقیق تری به مساله ی خلاقیت نموده اند و آن را در کانون توجه و مطالعات خود قرار داده اند. در این رساله، تحلیل محتوای بصری کتاب های درسی، برای بررسی انتخاب گردیده است و از بین کتاب های درسی نیز کتاب های فارسی به دلیل این که علاوه بر زبان آموزی، نقش بسیار مهمی در ایجاد توانمندی، درک مطالب و خواندن و یادگیریِ اصول و مفاهیم از طریق تصویر دارند، برای بررسی انتخاب شده و اقدام به تحلیل محتوای بصری کتاب های فارسی (بخوانیم) اول ـ دوم ـ سوم ابتدایی از نظر برخورداری از مولفه های خلاقیت تورنس گردید و انطباق هر مولفه با تصاویر کتاب ها مورد بررسی قرار گرفت. تمام تصاویر کتاب (اول ـ دوم ـ سوم) سال تحصیلی 1387، شامل 798 تصویر است که به عنوان جامعه ی نمونه انتخاب شدند، بررسی تمام تصاویر کتاب های مورد مطالعه بر اساس پرسش نامه ی محقق محور انجام شد و در نهایت 9 تصویر بر اساس مفاهیم پرسش نامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بررسی تصاویر از لحاظ انطباق آن ها با اهداف تعریف شده در آموزش و پرورش، نشان داد که انطباق کاملی میانِ تصاویر ِتعیین شده از طرف برنامه ریزان در کتاب های مورد مطالعه و اهداف پیش بینی شده ی آموزش و پرورش وجود ندارد. در بررسی محتوای (آموزشی ـ تصویری) کتاب های مورد مطالعه، تمام تصاویر کتاب به دو دسته تقسیم شد و بر اساس آن سه شیوه ی آموزشی بر مبنای تصویر پیشنهاد شد و نتیجه ی بررسی ها نشان داد که تصویر بیش ترین سهم را در تحقق ِمحتوای آموزشی کتاب های فارسی (اول ـ دوم ـ سوم) ابتدایی دارند. در مبحث تبعیض جنسیتی در تصاویر آموزشیِ کتاب های مورد مطالعه، نتایج به دست آمده نشان داد که بیش ترین مشاغل اجتماعی معرفی شده در این کتاب ها، اختصاص به مردان دارد و به نقش زنان که نیمی از جمعیت فعال جامعه را تشکیل می دهد، توجه چندانی نشده است. لذا در امر تألیف کتاب های درسی، باید بین مولفان (نویسندگان متن های آموزشی) و تصویرگران تعامل لازم برقرار گردد. همچنین بایستی مشخصات و مولفه های مورد نظر مولف کتاب های درسی پیش از شروع تصویرگری در ذهن تصویرگر مرور گردد. چون تصویرگری کتاب های درسی جزء مهمی از مراحل کتاب سازی است. به دلیل نبودن مطالب تئوریک در ارتباط با خلاقیت تصویری در کتاب های تألیف شده ی کشور، تدوین چهارچوبی هدفمند که بتواند در طراحی تصاویر خلاق مورد استفاده ی تصویرگران قرار گیرد از ضروریات برنامه های مورد مطالعه در آموزش و پرورش است.