اختیاری یا جبری بودن ایمان و کفر، از منظر قرآن و روایات

اغلب مباحث مطرح شده در ذیل این موضوع، میان فرق مختلف کلامی، در ذیل تفسیر آیات قرآن بیان و طرح گردیده است. چرا که به نظر می رسد چالش اصلی را ظاهر متضادگونه برخی آیات، ایجاد می کند. متکلمین عموماًدر ذیل تفسیر آیات متعددی، وارد بحث از رابطه علم و اراده الهی با اختیار انسان و نحوه گزینش ایمان و کفر، گردیده اند و هر یک مواضع و رویکردهای مخالفان خویش را به نقد کشیده و به اثبات دیدگاه های خویش پرداخته اند؛ با وجود قدرتمندی این نظریه پردازان در تبیین مواضع خویش، به دلایل گوناگون، ایشان نتوانسته اند تعریف صحیح و سازگار با تمامی اصول وحیانی اسلام، ارائه دهند. و در نتیجه دامنه این بحث به حوزه های دیگر مباحث قضا و قدر و .... نیز کشیده شده است. پویش اصلی این پژوهش، ارائه بیانی روان، درست و سازگار از میان مستندات دین پژوهی، از معنای اختیاری بودن ایمان و کفر، و درنتیجه پاسخ به شبهات این حوزه می باشد. در تبیین مسئله جبری یا اختیاری بودن ایمان و کفر، پس از تبیین معناشناختی کلید واژه های "ایمان"، "کفر"، "جبر"، "اختیار"، "تفویض"، از جنبه های مختلف، به تفاوت کارکردهای هر یک از این واژگان، در جایگاه های مختلف، اشاره گردیده است. چرا که تعیین کارکردهای متفاوت هر واژه در آیات و روایات، در ارائه الگوی نهایی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در ادامه به بررسیآیات و روایاتی، که با صراحت کافی به بیان عاملی از عوامل موثر در ایجاد ایمان و کفر و یا ثبوت آن دو اشاره می کنند، پرداخته ایم. سپس علاوه بر طرح و نقد و بررسی آیات و روایات شبهه انگیز در این موضوع، به بیان دیدگاه امامان معصوم، در این زمینه، پرداخته و بر این دیدگاه و نظریه تاکید می کنیم. بر اساس این دیدگاه، "اختیاری بودن ایمان و کفر"ـ که عبارت است از: "اعتقاد و باور قلبی صادقانه" (ایمان) و یا هر نوع "عقیده و کردار منکرانه نسبت به طاعت خداوند" (کفر)، برترین گزینه انتخابی انسان و با تمایل وی و با پشتوانه قوا و استعدادهای خدادادیش تحقق می یابدـ قابل دفاع می باشد. در آخرین گفتار این پژوهش به بررسی آثار و پیامدهای اعتقاد به هر یک از نظریه های جبری یا اختیاری بودن ایمان و کفر پرداخته ایم.