بررسی اثرات زیست محیطی و اقتصادی و سیاسی توسعه مناطق نفتی و ارائه یک الگوی مناسب

موقعیت خاص جغرافیایی ایران و نیز مرکزیت آن در مهمترین حوزه ذخایر نفت و گاز جهان به عنوان فرصتی مطلوب برای شکل دهی راهبردهای توسعه کشور به ویژه در صنعت نفت به کار می رود. از سویی دیگر این عرضه انرژی با چالش مهم تخریب محیط زیست و وجود مشکلات و معضلات عدیده مواجه است و همانطور که می دانیم محیط زیست یکی از مولفه های اصلی در سیاستهای کلان جهانی بوده و بسیاری از مولفه های دیگر را تحت الشعاع قرار می دهد بطوریکه مهمترین عامل و پیش نیاز هر نوع فعالیت و تصمیم گیری در سطح کلان سازگاری با محیط زیست است و این امر با ابزار کاربردی آن یعنی تهیه گزارش ارزیابی زیست محیطی (eia) محقق می شود. می دانیم در مورد پروژه های توسعه ای و عمرانی پس از تعیین محدوده زیست محیطی پروژه لیستی از اثرات احتمالی وارد برمحیط زیست تهیه و سپس با بکارگیری تکنیکهای متداول ارزیابی ، گزارش ارزیابی تهیه و به یکی از حالات زیر منتج می شود: -پروژه تأیید شده و در صورت لزوم با فرض گزینه های اصلاحی و بهسازی وارد فاز اجرایی می شود. -پروژه کاملا رد شده و اجرای آن منتفی می گردد. و لیکن در مورد پروژه های توسعه مناطق نفتی وضعیت به منوال دیگری است به نحوی که توقف یا کاهش فعالیت های توسعه مناطق نفتی و حذف کامل و ایده آل کلیه اثرات منفی آن به دلایل عدیده ای غیرعملی است که اهم دلایل آن به قرار زیر است : 1-ابعاد سیاسی و امنیتی اجرای پروژه شامل : الف : نقش کلیدی نفت در اقتدار ملی ب: حفظ سهمیه تولید کشور در سبد نفتی اوپک به منظور موثر بودن در بازارهای جهانی ج: استراتژی سیاسی مدیران و تصمیم گیران و در رأس آنها چشم انداز برنامه های توسعه کشورد: مشارکت مثبت و فعال در طرح های توسعه منطقه ای 2- ابعاد منافع ملی اجرای پروژه شامل: الف : اتکای بخش عمده درآمد ارزی کشور به عایدات حاصله از صدور نفت و گاز ب: ضرورت بهره برداری از حوزه های مشترک با کشورهای همجوار همچون عراق و قطر ج: تأمین مصارف داخلی فرآورده های نفتی و نیاز مبرم صنعت کشور به این تولیدات د: وابستگی طرح های زیربنایی توسعه به چشم انداز برنامه ریزیهای بلندمدت انرژی در کشور حال از منظری دیگر با عنایت بر آثار سوء بلندمدت این پروژه ها در مقیاس منطقه ای و بعضا فرامرزی از قبیل : تخریب اکوسیستم،خروجی و پسماندهای پروژه بر محیط زیست (آلودگی ها و پسماندها) و همچنین آثار سوء بر محیط های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و نیز با در نظر گرفتن وجود کنوانسیون های زیست محیطی منطقه ای و تعهدات بین المللی نیاز به الگویی کامل و همه جانبه که تمامی جوانب مذکور را در تصمیم گیری لحاظ کند ،کاملاً محسوس می باشد . در تحقیق حاضر سعی بر آن است تا برای نخستین بار کاربرد فرآیند سلسله مراتبی تصمیم گیری چند معیاره (ahp) در مورد پروژه های توسعه مناطق نفتی بررسی شود تا بتوان با در نظرگرفتن تمامی جوانب کمی و کیفی اجرای پروژه ، با انتخاب گزینه منطقی حتی المقدور از نگرانی های جامعه کاست و با این دیدگاه بتوان بین اهداف بلند مدت توسعه و ضرورت برخورداری اکثریت مردم از منابع توسعه در راستای حفاظت محیط زیست تعادل بخشید. در این روش تصمیم گیران با فراهم آوردن درخت سلسله مراتبی تصمیم، کار خود را آغاز می نمایند. این درخت، شاخص های اصلی و فرعی موثر در تصمیم گیری انجام پروژه با ملحوظ نمودن تمهیدات متداول (تأیید پروژه)، انجام پروژه با ملحوظ نمودن تمهیدات ویژه، عدم انجام پروژه (رد پروژه)- و نیز و گزینه های را نشان می دهد. سپس یک سری مقایسات زوجی انجام می شود و این مقایسات وزن هر یک از فاکتورها را در راستای گزینه های رقیب مشخص می سازد. در نهایت منطق ahp، به گونه ای ماتریس های حاصل از مقایسات زوجی رابا یکدیگر تلفیق می سازد که تصمیم بهینه حاصل آید. در این روش با محاسبه نرخ سازگاری می توان تصمیمات و قضاوتهای اتخاذ شده را به عرصه امتحان و کنترل کشاند.