تعامل فرم و سازه در گنبدهای نار دو پوست? پیوست? ترکین

در جهان پیوندی بین زیبایی و علم بشر وجود دارد که یکی از نمودهای آن در دو مقول? سازه و معماری ظاهر می شود. اما به ندرت پیش می آید در شناخت و تحلیل یک اثر معماری، ساز? آن نیز نقد شود. برای این کار بایستی طراحی سازه را در زیرمجموع? طراحی معماری و به عنوان هنری در تعامل با علم دید. بزرگ ترین بخش هنر طراحی سازه مواجهه با فرم مناسب است. این مواجه در معماری سنتی بیشتر نمود پیدا می کند. در میان سازه های سنتی، گنبد جایگاه مهمی دارد چراکه فرم آن کارایی بالایی در پوشش فضا را داشته و اوج خلاقیت معمار در طراحی ساختمان است. معمار سنتی برای خلق ظاهر درونی و بیرونی متفاوت در پوشش بنا و یا پوشاندن برخی فضاها با ابعادی بزرگ، فرم گنبدی با دوپوست? پیوسته و باریکه تاق را برای سازه در نظر گرفته است. شوربختانه دیدگاه های کلی و متفاوتی نسبت به رفتارسازه ای باریکه ها و دوپوستگی گنبد وجود دارد. بنابراین باید دید رابطه سازه و فرم در گنبدهای نار دوپوست? پیوست? ترکین، چگونه است؟ پاسخ به این پرسش در پژوهشی است که تعامل این دو وجه معماری را در شکل گیری این گنبدها بررسی کند. گردآوری داده های کتابخانه ای و بازدیدهای میدانی از گنبدهای نار دوپوست? پیوسته و ترکین، تشخیص جایگاه آنها در میان گونه های متفاوت گنبد، درک رفتار سازه ای گنبد و تویزه، شناخت هندس? نظری گنبد ساده و ترکین و دلایل سازه ای شکل گیری فرم آن، تفکیک عناصر ترکین گنبدها به لحاظ فرم، سازه، اجرا و تزیینات، و گونه بندی انواع باریکه تاق از نظر هندس? نظری و عملی همگی گام های این پژوهش هستند. یافته های حاصل از این گامها با روش علی تجزیه و تحلیل می شوند تا پژوهش را به نوع تعامل فرم و ساز? این گنبدها سوق دهد. همیشه دو رویکرد دربار? ساز? گنبدهای دوپوسته پیوسته وجود داشته است. رویکرد نخست، پوست? بالایی را صرفأ محافظتی و ساختمانی می دانسته که بار آن روی پوست? زیرین است. رویکرد دوم، دو پوسته را کاملاً وابسته به هم و یک ساز? یکپارچه می پنداشته است. اما حقیقت این است که معماران این گنبدها را به شیوه های مختلفی طراحی کرده اند و بسته به هندسه و نوع اجرا، ساز? این دست گنبدها در بازه ای میان این دو رویکرد قرار دارد. قرارگیری خط جان گداز یا منحنی ریسمانی متناظر گنبد در میان دو پوسته، تعدد باریکه ها در خطوط کوهانی (نصف النهاری) به نسبت افزایش دهانه، همگنی آجرچینی باریکه و ترک ، قرارگیری باریکه ها میان دو پوسته و عدم ایجاد روزن در شکرگاه پوسته باعث می شوند تا فرم گنبد ایده آل ترین طراحی سازه ای را داشته باشد.