مطالعه ی تطبیقی اجزاء گفتار روایی در نگاره ی «شفاعت وزیر برای دزد جوان» و حکایت چهارم باب اول گلستان سعدی

ساختارگرایی هر نظام را «کلیّت»ی تعریف می-کند که قوانینی معّین بر هم نشینی اجزای آن نظارت دارد، در این دیدگاه هر نظام خاصیت خود تنظیمی دارد. که هنگام خلق، هر اثر فردی می تواند بر اساس ضروریات خود، به جرح و تعدیل قوانین بپردازد. این همان ایده ی «گشتار» است که گوناگونی آثار در یک نظام را توضیح می دهد و می آموزد از مطالعه ی هر بخش از نظام می توان درکی از کلیت آن به دست آورد. ساختارگرایی بازشناسایی این قوانین را در ادبیات با به کارگیری روش های بوطیقایی در آثار فردی ممکن می داند؛ یعنیحرکتی از مطالعه ی زبان و آثار منفرد، به مطالعه ی ادبیات داشت. و نیز می توان از بررسی یک اثر ادبی و یک اثر تصویری به درکی از کلیت نظامی که آثار نمودی از آن هستند، پرداخت. در این رساله ی نیز قصد آن است، با شناسایی ویژگی های روایی متن ادبی و نگاره ای که بر اساس آن تصویر شده، ساختارهای فکر ایرانی بازشناسایی شود. مقصود اخیر با اتکا بر روایت شناسی «تزوتان تودوروف» انجام خواهد شد. باید در نظر داشت که بوطیقا ابزارهایی برای خوانش متن ادبی ارائه می-دهد. و برای خوانش متن تصویری نیاز به طراحی ابزارهایی متناسب با ضرورت های تصویری است. بنابراین با اتکا بر ایده ی «گشتار»، ابزارهای مورد نیاز خوانش تصویر از بافت ابزارهای بوطیقایی استخراج شده است. البته این ابزارها در نهایت تنها توانایی ارائه ی اطلاعاتی درباره ی متون را دارند. که تنها از طریق تأویل و تفسیر می-توانند به معنا مبدل شوند. در این مقطع می توان پرسید با اتکا بر چه معیاری، اثر ادبی و تصویری از نظامی مشترک فرض شده اند. در پاسخ به این امر باید گفت، در پاسخ به این امر باید گفت، نگارگری ایرانی در بسیاری موارد به عنوان بخشی از هنر کتابت، قسمتی از وقایع متن را تصویر کرده است. بنابراین نگاره ای برای خوانش انتخاب شد که مرجع ادبی مشخصی داشته است. همچنین اتکا براین مطلب موجب می شود تا بتوان متن نوشتاری را «روایت کلامیِ وقایع» و نگاره را «روایتی تصویری» تلقی کرد. و اجازه می دهد مبحث «روایت شناسی» را مناسب ترین مبحث برای آغاز مطالعات انتخاب کرد. روایت شناسی روشی در بررسی متون روایی، بر اساس ایده های ساختارگرایانه است.تودوروف تحلیل یک ساخت روایی را با بررسی کوچکترین واحدهای آن، یعنی اجزاء گفتار روایی آغاز می کند.سپس با تفسیرروابط آن ها، سرمشق ها و الگوهایی سبکی را شناسایی می کند که اثر نمودی از آن است. پژوهش پیش رو با اتکا بر بوطیقای او بررسی اجزاء گفتار روایی و ساختار روایی نگاره ی شفاعت خواهی وزیر برای دزد جوان (گلستان954ه.ق) را در مطابقت با حکایت چهارم باب اول گلستان –به عنوان مرجع ادبی آن- هدف قرار داده است. با این تفاوت که اثر حاضر به جای حرکت به سمت نتایجی گونه شناسانه، بازشناسایی الگوهایی فکری و فرهنگی را هدف قرار داده است. البته دست یابی به این هدف صرفاً با روش های بوطیقایی امکان پذیر نبوده. چه، بوطیقای ساختارگرا تنها می توانست مواد خامی در اختیار نهد. در واقع آن چه که در این پژوهش ما را به معنا رساند، حوزه ی تأویل وتفسیر بوده است. از نتایج به دست آمده در رساله می توان از باز بودن مرزهای روایی و معنایی دو متن سخن گفت. بدی ترتیب که حکایت خرده روایت هایی در خود جای داده است که در پیش برد طرح و توطئه و نیز داستان، نقشی غیر ضروری دارند ودر اشعار از مفاهیمی فراتر از مضمون محوری حکایت سخن گفته است، بنابراین توانسته ساختاری باز و غیر قالبی داشته باشد. نگاره نیز با نشان دادن وقایعی که رابطه ی گنگی با متن ادبی دارند، توانسته خود را از محدود شدن به حکایت برهاند. همچنین باید از محوریت ملک در هر دو اثر سخن گفت. در حکایت ضرورت های طرحی بر محور ایده های ملک تنظیم شده اند. در تصویر نیز عناصر تصویری حول پیکره ی شاه و جایگاه تصویری او نظام یافته اند. به گونه ای که می توان ملک و کلام او را، حتی نوعی هدف بیانی استنباط کرد. روش جمع آوری اطلاعات، کتابخانه ای بوده و از روشی توصیفی-تحلیلی در پرداخت داده ها بهره برده شده است.