جایگاه فواره در تکنولوژی مسلمانان با تأکید بر آثار بنی موسی، ابوالعز جزری و تقی الدین راصد

طراحی و ساخت فواره هایی که در فواصل زمانی مشخص و به صورت خودکار تغییر شکل می دهند، از موضوعاتی است که زیرمجموعه علم الحیل (تقریباً معادل مهندسی مکانیک امروزی) قرار می گیرد. این فواره ها که بر اساس استفاده از سیستم های کنترل مکانیکی کار می کنند، از نظر اجزاء و مفاهیم، با شاخه «ساخت ظروف جادویی و حیرت آور» علم الحیل قرابت دارد. این پژوهش که به بررسی «فواره های خودکار» پرداخته، شامل شرح عملکرد و بازسازی سه بعدی تصاویر شش فواره خودکار به علاوه یک فواره ساده کتاب الحیل بنی موسی (قرن 3ق)، شش فواره خودکار کتاب الجامع بین العلم و العمل النافع فی صناعه الحیل ابوالعز جزری (د. 602ق) و سه فواره خودکار به علاوه یک فواره ساده کتاب الطرق السنیه فی الآلات الروحانیه تقی الدین راصد (د.993ق)، می شود. در کنار تشریح طرزکار این فواره ها، نکات جالب توجه و اشکالات موجود در آن ها مشخص شده است. علاوه براین، باب چهارم کتاب الطرق السنیه تقی الدین راصد که تنها نسخه خطی آن در دسترس است، تصحیح و ترجمه گردیده است. طرح فواره های موجود در کتاب الحیل بنی موسی با وجود برخی اشکالات، از این نظر که بدون هیچ پیشینه ای طراحی شده اند و حاصل هوش و نبوغ بنی موسی بوده، ارزش بسیاری دارند. ابوالعز جزری تا حدودی از ایده های بنی موسی الهام گرفته، اما طرح های او از دقت بیشتری برخوردارند. فواره های تقی الدین نیز تقلیدی از طرح های جزری است.