طبیعـت و نظـم آن در قـرآن و دائـو ده جینـگ

از دیدگاه مکتب دائو طبیعت دارای قداست است و ارتباط بسیار تنگاتنگی با دائو و انسان دارد، دائو قانون حیات است که طبیعت جزیی از آن بشمار می آید، که انسان نیز به عنوان جزیی از این مجموعه می تواند با داشتن رفتار خودبخودی (زی- ژان) و بدون عمل (وو- وی) بطور طبیعی با طبیعت و دائو همنوا و هماهنگ عمل نماید. در کنار این سه، یعنی انسان، دائو و طبیعت که رئوس ارتباطی مثلث جهان هستی در دائو ده جینگ را تشکیل می دهند، مفاهیم و عوامل دیگری از قبیل یین- یانگ به عنوان دو اصل فعّال و پذیرا و 5 عنصر (وو- شینگ) وجود دارند که منطبق و مکمّل با یکدیگر عمل می کنند و در حفظ تعادل کیهانی و نظم طبیعت نقش برجسته ای را بر عهده دارند. از دیدگاه قرآن، طبیعت مخلوق خداوند است و آیت و نشانه ای است که بشر را به سوی خالق یکتا رهنمون می سازد؛ بدین خاطر آن مطلوب بالذات نیست بلکه در صورتی که زمینه رشد و تعالی انسان را فراهم سازد مطلوبیت می یابد. با نگاهی به عالم در می یابیم که خالق آن، جهان را بر مبنایی متقن و تغییر ناپذیر به نام حق آفریده و بواسطه آن جهان را نظامند ساخته است. از این روی به منظور تحقق حق، خداوند در خلقت خود همه چیز را موزون و به اندازه و مقدار خاص (قدر) خلق نموده و برای آنها زوجی قرار داده است که از طریق کنش متقابل بین آنها کثرات پدید می آیند و موجودات واقعیت بخشیده می شوند. در این میان انسان نیز به عنوان احسن مخلوقات و خلیفه خداوند بر روی زمین در برقراری و حفظ این نظام نقش مهمّی را ایفاء می کند؛ او می تواند با داشتن رفتار مطابق با فطرتی که خداوند او را آفریده است در این راستا تأثیرگذار باشد. از این حیث می بینیم که هر دو بستر دائویی و اسلامی، برای طبیعت اصالتی ذاتی قائلند و قوانین حاکم بر آن را همچون ناموسی گرانبها بر می شمرند که تجاوز به آن و یا برهم زدن نظم و انسجام ذاتی اش، اولاً و بالذات خسران فراوانی متوجه خود انسان خواهد کرد و درواقع آدمی را از مسیر اصلی خود یا همان فطرتش منحرف خواهد ساخت. نوشتار حاضر به بررسی و تحلیل جایگاه طبیعت و نظم آن در قرآن و دائو ده جینگ و تشابهات و تمایزات میان این دو می پردازد. واژه های کلیدی: دائوده جینگ، دائو، یین- یانگ، وو- شینگ، زی- ژان، وو- وی، قرآن، آیت، حق، قدر، موزون، زوج، فطرت.