بررسی ضرورت و راهبردهای تمرکززدایی از جمعیت و فعالیتهای مستقر در پایتخت

پدیده نخست شهری، به معنای تمرکز بخش عمده جمعیت و فعالیتها در کلانشهر یا منطقه کلانشهری اصلی در یک کشور، پدیده ای است که در ساختار فضایی برخی کشورها بالاخص کشورهای در حال توسعه مشهود است. چنین ساختار فضایی که محصول دوره رشد شتابان شهرنشینی یا همان انقلاب شهری می باشد، مزایا و مشکلات خاص خود را به همراه دارد. برخی نظریات، تاثیر مثبت و حیاتی کلانشهرها بر پیشبرد روند توسعه را مورد توجه قرار داده اند؛ اما برخی نظریات نیز بر مشکلات ناشی از رشد نامتوازن کلانشهرها در ساختار فضایی کشور تاکید کرده اند. در این میان منطقه شهری تهران با در برگرفتن حدود یک پنجم جمعیت کشور و حدود یک سوم تولید ناخالص داخلی کشور (منهای نفت)، نمایانگر وجود پدیده نخست شهری در ایران است. ما در این پایان نامه در پی بررسی ضرورت یا عدم ضرورت اِعمال سیاستهای تمرکز زدایی از منطقه شهری تهران و نیز احصاء مناسب ترین راهبردها در این زمینه هستیم. برای پاسخ به پرسشهای پژوهش، ما پس از مرور مبانی نظری مرتبط با موضوع، در کنار استفاده از تکنیکهای آمار استنباطی و نیز بررسی اسناد و برنامه های موجود در این زمینه، مصاحبه های ساختمند و نیمه ساختمند را با 15 نفر از کارشناسان ترتیب داده و متن مصاحبه ها را با استفاده از تکنیک تحلیل مضمون، مورد بررسی قرار دادیم. نتایج، بیانگر ضرورت داشتن اتخاذ سیاستهای تمرکز زدایی از منطقه شهری تهران و نیز تحریک الگوی مجموعه شهرهای شبکه ای در سطح منطقه شهری تهران، به جای الگوی مرکز ـ پیرامون فعلی می باشد. در زمینه راهبردها و سیاستهای تمرکز زدایی نیز جایگزین شدن نگاه اقتصادمحور و غیر متناقض با نیروهای بازار، به جای نگاه صرفا کالبدی مورد تاکید قرار گرفته است. در این راستا به نظر می رسد سیاست تراکم زدایی ـ به معنای حفظ اختیارات دولت و تفویض این اختیارات به مسوولین دولتی در سطح مناطق ـ در کنار سیاست تغییر پایتخت سیاسی ـ اداری، در مقایسه با سایر راهکارها در شرایط فعلی موثرتر باشند.