طبقه بندی و تحلیل ترکیبات خاقانی و مقایسه ی آن ها با ترکیبات شاعران حوزه ی خراسان(با تکیه بر دیوان سنایی)

یکی از برجسته ترین ویژگی های شعر خاقانی، ترکیبات منحصر به فردی است که این شاعر ترکیب ساز، بر اساس قواعد گوناگون دستوری ساخته است. وی در ساخت ترکیباتش، نسبت به شاعران خراسان و حوزه ی مرکزی ایران آشکارا از هنجارهای زبانی عدول کرده و ترکیبات شگفت انگیز فراوانی ساخته است. نگارنده در این پژوهش بر آن بوده تا به طبقه بندی و تحلیل ترکیبات خاقانی بپردازد. هم چنین سعی بر آن داشته است تا به مقایسه ی ترکیبات این شاعر ترکیب ساز با ترکیبات سنایی غزنوی نظر نماید. این پایان نامه شامل چهار بخش است: بخش اوّل، به کلیات اختصاص داده شد. در این بخش به پیشینه ی زبان فارسی و ترکی در آذربایجان و اران، زبان مادری خاقانی، تحول زبان آذری کهن به زبان ترکی و قابلیت های ترکیب سازی زبان ترکی پرداخته شد. بخش دوم، به طبقه بندی و تحلیل ترکیبات خاقانی اختصاص یافت. در این بخش ترکیباتی که خاقانی بر اساس قواعد و الگوهای ترکیب سازی، ساخته است، در زیر الگوی مربوط به آن ذکرگردید و در پایان این بخش، ترکیبات نو و خاص وی تحت عنوان «ترکیبات نو و بدیع خاقانی» بیان شد. در بخش سوم نیز بر اساس روش کار در بخش دوم، به طبقه بندی و تحلیل ترکیبات سنایی غزنوی پرداخته شده است. در بخش چهارم، ترکیبات خاقانی با ترکیبات سنایی مقایسه شده اند. از مجموع بحث های این پایان نامه می توان دریافت که زبان مادری خاقانی، ترکی نبوده؛ بلکه فارسی ارانی بوده است. دیگر این که خاقانی بی پروا و جسورانه به ترکیب سازی دست زده است. وی بر اساس اکثر الگوهای ترکیب سازی، به خلاقیت دست زده است . یکی دیگر از خلاقیت های خاقانی در حوزه ی ترکیب سازی، گزینش و چینش خاص واژگان در محورهای همنشینی و جانشینی جمله است؛ به طوری که در بسیاری موارد با حذف یا جایگزینی یکی از واژگان، شعر وی هم از جهت صورت و هم از جهت معنی سقوط خواهد کرد. وی ترکیبات نامأنوس و غریبی را ساخته است که نمونه ی آن ها در شعر شاعران حوزه ی مرکزی ایران یافت نمی شود.