مطالعه اثر نیرومحرکه تغییرات مرگ و میر بر سالخوردگی جمعیت در ایران

تحقیق حاضر با این سوال آغاز گردید که کاهش مرگ ومیر کشور در جریان گذار جمعیتی چه نیرومحرکه ای در پی دارد و اثر آن بر سالخوردگی جمعیت چگونه است؟ به عبارت دیگر اگر تغییرات باروری ایران در اواخر دهه 1350 و دهه 1360 شمسی نیرومحرکه جمعیتی ای در اواخر دهه 1380 و دهه 1390 تولید کرده است، تغییرات مرگ ومیر چه نیرومحرکه ای ایجاد می کند؟ و در ادامه از آنجا که اثر نیرومحرکه ناشی از کاهش باروری باعث سالخورده تر شدن جمعیت است این سوال مطرح می شود که آیا نیرومحرکه تغییرات مرگ ومیر هم به سالخوردگی جمعیت کمک می کند؟ برای پاسخ به این سوال و انجام تحقیق، ابتدا الگویی برای تغییرات مرگ ومیر ایران تعریف شد، به این صورت که فرض شد مرگ ومیر کشور در سال 1300 وارد گذار شود و شروع به کاهش نماید. در سال 1365 از سرعت کاهش مرگ ومیر کاسته شود و در سال 1385 کاهش مرگ ومیر کشور متوقف شود. اگر چه در واقعیت، زمان دقیقی برای شروع و پایان گذار مرگ ومیر در ایران در دسترس نیست اما برای انجام تحقیق و با استفاده از تحقیقات دیگر محققان، این الگوی فرضی در نظر گرفته شد. بر اساس این الگو، نیرومحرکه تغییرات مرگ برای سال 1385 برابر با 1.5 و زمان پایان اثر آن سال 1465 بدست آمد. به این معنی که اگر مرگ ومیر کشور در سطح سال 1385 ثابت شود، جمعیت ایران در سال 1385 بر اثر مستقیم تغییرات مرگ ومیر گذشته تا سال 1465 به اندازه 50 % افزایش خواهد داشت. سپس برای بررسی اثر نیرومحرکه تغییرات مرگ ومیر بر سالخوردگی جمعیت، دو روش مطرح شد: روش اول که برمبنای رابطه کلی نیرومحرکه مرگ ومیر است این شاخص را برای هر سن و همه سنین بعد از آن ارائه می دهد. نیرومحرکه مرگ ویژه سنی حالت اول دارای این مزیت است که امکان مقایسه نیرومحرکه هر سن را با نیرومحرکه کل می دهد اما این محدودیت را هم دارد که به وسیله آن نمی توان گروه های سنی مختلف را با هم مقایسه کرد. به همین دلیل نیرومحرکه ویژه سنی حالت دوم به شیوه ای که امکان مقایسه گروه های سنی مختلف فراهم باشد، ارائه گردید. نتایج حاصل از دو روش مذکور نشان می دهد که گروه سنی سالخوردگی نسبت به دو گروه سنی کودکی و میانسالی دارای بیشترین و طولانی ترین مقادیر نیرومحرکه مرگ است. بنابراین اثر کاهش مرگ ومیر بیشترین تأثیر را بر گروه سنی سالخوردگی دارد؛ در واقع کاهش مرگ ومیر به واسطه نیرومحرکه ای که به ویژه در گروه سنی سالخوردگان ایجاد می کند منجر به سالخورده تر شدن جمعیت می گردد. این تحقیق با یافتن این نتایج نتیجه ی ضمنی دیگری هم در پی داشت و آن معرفی نیرومحرکه تغییرات مرگ ومیر به عنوان میزانی برای بررسی اثر سالخوردگی فردی نیرومحرکه جمعیت بر سالخوردگی جمعیت است.