تبیین چارچوبهای نظری موثر در طراحی محیطهای یادگیری کودکان دبستانی در ایران

یادگیری از جمله مسائل حائز اهمیت در زندگی افراد هر جامعه می باشد. اکنون این نکته قابل درک است که محیط بهتر، آموزش و پرورش مطلوب تری را در پی خواهد داشت، لذا به موازات توسعه سیستم ها و برنامه های آموزشی، الگوی محیطی فضاهای یادگیری نیز می بایست تکامل یابد. از طرفی پیچیدگی و چند بعدی بودن مسئله طراحی محیط های یادگیری که از ابعاد مختلفی مانند روانشناسی کودک و نوجوان (با در نظر گرفتن جنسیت و مقطع تحصیلی)، روانشناسی محیط، جامعه شناسی، مسائل اقتصادی و فرهنگی، فلسفه، معماری، ابعاد کالبدی و فضایی و غیره برخوردار است، مستلزم تبیین چهارچوب های مشخص در راستای فرایند طراحی محیط های یادگیری، در یک نظام واحد خواهد بود. در پژوهش حاضر به منظور هدایت صحیح الگوی برنامه ریزی و استخراج ضرورت های طراحی، از سیستم مدیریت محدوده جهت استخراج ماتریس الزامات محیط های آموزشی دبستان بر اساس نیازهای کودکان بهره گرفته شده است. بر این اساس نخست، با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، خصوصیات روانشناسی رشد و محیط آموزشی دبستان و نظریات موجود در این زمینه جهت تعریف نیازها و به تبع آن الزامات مورد تحلیل قرار گرفته و سپس اطلاعات میدانی لازم از ذینفعان (متغیرهای مستقل) به شیوه پرسشنامه و مصاحبه استخراج می گردد. لازم به ذکر است که سوالات مطروحه بر پایه ماتریس الزامات به صورت چندگزینه ای (سیستم فازی) و نقاشی فضای مدرسه توسط خود کودکان (بهره گیری از روش مشارکت کاربران در طراحی) صورت می پذیرد. در مرحله تحلیل اطلاعات با شیوه ahp، الزامات اولیه به شیوه کمی از طریق داده های آموزشی (اطلاعات میدانی و نظر کارشناسان) ارزشیابی شده، مورد سنجش و وزندهی قرارمی گیرند. طبق الگوی سیستم کنترل و تأیید در مدیریت محدوده، مرحله مستندات الزامات و سیستم مدیریتی بارها تکرار می گردد تا به تمام نیازها پاسخ داده شده و شاخصه ها ارزشیابی شوند. نهایتاً الگوهای طراحی محیط های یادگیری کودکان با توجه به مبانی و اصول فرهنگی و بومی کشور تدوین می گردد. نتایج پژوهش حاضر، بیانگر آن است که کودکان در محیط های آموزشی به واسطه درک عینی هنگام حضورشان در مدرسه در وهله نخست با شرایط ظاهری محیط و جذابیت های آن روبه رو می شوند. بر این اساس از میان شاخصه های حائز اهمیت در طراحی محیط های یادگیری کودکان دبستانی در کشور، پس از اهمیت رسانه های آموزشی در یادگیری، کودکان بر اهمیت ارتباط با فضای بیرون (فضای بازی و فضای سبز و طبیعت) تاکید داشته اند. این مهم در رابطه با نظر کارشناسان نیز حائز شرایط مشابهی بوده است. لکن نظر اولیاء مدرسه بیشتر بر ابعاد روانشناسی و تربیتی و نظر والدین بر ایجاد خلاقیت و محیط ایمن تاکید داشته اند که به نظر طراحی مناسب می بایست ترکیبی متعادل از این نظرات با توجه ویژه بر نظر کاربران محیط یادگیری باشد. از طرفی توجه به این نکته که کودکان ضمن تعیین محیط، متاثر از آن نیز می باشند، بیانگر لزوم توجه به طراحی بر مبنای نظرات کارشناسان حوزه طراحی و در نظر گرفتن تاثیر مباحث فرهنگی، اجتماعی، تاریخی (پیشینه) و غیره در کالبد معماری محیط های یادگیری است. بر این اساس در رساله حاضر پس از بیان کلیات تحقیق در فصل اول، در فصل دوم ابتدا مبانی و مفاهیم مرتبط با کودکان و ویژگی های رشدی-رفتاری آنان بررسی شده و در ادامه، مفاهیم مرتبط با روانشناسی محیط های یادگیری کودکان و رفتار کودک در محیط مورد توجه قرار خواهد گرفت. در فصل سوم پس از بررسی ویژگی های رفتاری کودک در محیط یادگیری، سیر شکل گیری این محیط ها در ایران مد نظر قرار خواهد گرفت که بر این اساس مطالب در دو بخش ویژگی های مذهبی- اجتماعی و عملکردی- کالبدی مطالعه خواهند شد. همین رویکرد مطالعاتی در ارتباط با سیر شکل گیری محیط های یادگیری در جهان نیز در فصل چهارم اتخاذ خواهد شد. در فصل پنجم در راستای تدقیق نیازها، اصول و الزامات طراحی، نمونه های موردی در ایران و جهان مورد مطالعه قرار می گیرند. لازم به ذکر است که در انتخاب نمونه های داخلی سعی شده تاکید بر نمونه های دوران معاصر (پس از قاجار) شهر تهران (به عنوان مکان تحقیق) باشد. نهایتاً در فصل ششم، طبقه بندی الزامات شکل گیری چهارچوب های نظری فرایند طراحی دبستان ها بر پایه مطالعات میدانی به شیوه طبقه بندی a.h.p انجام پذیرفته و پس از تحلیل و وزن دهی الزامات و ارزیابی نظرات کارشناسان، مسئولین دبستان، والدین و دانش آموزان، جمع بندی و تبیین چهارچوب نهایی ارائه خواهد شد.