روندشکل گیری باغات سنتی قزوین و تأثیر آن در حیات و پایداری شهر

باغ های سنتی قزوین، مجموعه ای از قطعه باغ میوه های به هم پیوسته ای هستند که همچون حلقه ای در پیرامون شهر قرار گرفته اند و حدود هزار سال قدمت دارند. این باغ های تاریخی وسیع که در مقیاس شهری مطرح اند، گرچه از لحاظ عملکردی و گونه شناسی های موجود باغ ایرانی «باغ میوه» به حساب می آیند اما نظام های گوناگون آب و کاشت حاکم برآن که با شرایط اقلیمی و محیطی سازگار گشته، ساختار هندسی و کالبدی خاصی پدید آورده است که آن را از دسته بندی های موجود باغ ایرانی متمایز می سازد. هدف از این پژوهش، شناخت ویژگی های کالبدی و بررسی روند شکل گیری باغ های سنتی و نیز تأثیر آن ها در حیات و پایداری شهر قزوین است. برای دستیابی به این هدف، علاوه بر منابع موجود کتابخانه ای معاصر، منابع و متون تاریخی از جمله سفرنامه ها و اسناد تصویری نیز مورد بررسی قرار گرفت و با تطبیق متون با وضع موجود، تحلیلی از روند شکل گیری باغ ها ارائه گردید. هم چنین با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی نقش باغ های سنتی در پایداری شهر قزوین بررسی گردید. این پژوهش روند شکل گیری باغ های سنتی را گام به گام از دیرباز تا کنون حول محور تاریخی آن با تکیه به متون و اسناد کهن بررسی کرده است. بدین ترتیب جدولی از روند شکل گیری باغ ها، همراه با تصویری شماتیک از مراحل تکمیلی این روند ارائه شده است. این روند نه تنها تداوم باغ های سنتی در طول سالیان دراز را به تصویر می کشد بلکه نشان می دهد باغ-های اولیه برای استفاده بهتر از آب و آبیاری، در کنار رودخانه ها شکل گرفته اند. بی شک در شکل گیری کالبد و مورفولوژی باغ های سنتی نقش سیل و سیل بندهای طبیعی شکل گرفته در کناره ی بستر رودخانه ها از عوامل موثر و الهام بخش بوده اند. این باغ ها به تدریج توسعه یافته و به طور به هم پیوسته در پیرامون شهر گسترده شده اند و سرانجام کمربند سبز پهنی را گرداگرد شهر شکل داده اند. این باغات علاوه بر تأمین بخشی از سبد غذایی مردم نقش مهمی در تأمین سوخت و انرژی شهر داشته است، از دیگر تأثیرات آن در زمینه زیست محیطی می توان به کاهش خسارات ناشی از سیل و بهره برداری از سیل برای آبیاری باغات، جلوگیری از فرسایش خاک و بیابان زدایی و تعدیل و تلطیف هوای محلات شهر نام برد. در زمینه اجتماعی نیز می توان به کثیرالمالک بودن باغ ها، دسترسی برابر به منابع (پایداری اجتماعی) و سیستم مدیریتی یکپارچه آن اشاره نمود. همه این عوامل که تأثیر زیادی در زندگی و کیفیت سکونت مردم شهر داشته، سبب گردیده که این میراث عظیم سبز همواره از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و پایدار بماند.