ارزیابی تحمل به یخبندان در مرحله ساقه رفتن ژنوتیپهای گندم با توجه به برخی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک در طی رشد رویشی و زایشی

چکیده به منظور تعیین اثرات سطوح مختلف طول دوره سرما بر روی صفات رویشی، فیزیولوژیکی و نیز اجزاء عملکرد در گندم آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا" تصادفی در سه تکرار طی سال 90-1389 به اجرا درآمد. فاکتورهای مورد بررسی عبارت بودند از تیمار سرمای زیر صفر در مرحله ساقه رفتن در 4 سطح زمانی 0 (کنترل) ، 24، 48 و ساعت 72 و ژنوتیپ های مختلف گندم نان شامل ده ژنوتیپ مختلف با دامنه ای متغیر از ارقام حساس تا ارقام بسیار مقاوم به سرمای زمستانه. این بررسی در شرایط گلخانه ای و با استفاده از اتاقک های رشد با قابلیت سرما دهی تا 21- درجه سلیسیوس در تاسسیات سرمادهی موسسه تحقیقات دیم کشور واقع در مراغه انجام شد. نتایج حاصل نشان داد که وقوع سرما در مرحله ساقه رفتن نسبت به تیمار شاهد به کاهش معنی دار ارتفاع بوته، طول سنبله، طول پدانکل و طول برگ پرچم را در تمام ژنوتیپ ها سبب گردید. تعداد بوته باقی مانده، تعداد روز تا رسیدگی، تعداد روز تا گرده افشانی، تعداد روز تا سنبله رفتن، تعداد پنجه،تعداد سنبله بارور در بوته، تعداد دانه در بوته، عملکرد بوته، وزن هزار دانه، پرولین، قند محلول، کلروفیل از دیگر صفات مهم مورد بررسی بودند که تحت تاثیر سرمای دیررس در مرحله ساقه رفتن قرار گرفتند. تیمار سرمای 48و 72 ساعت در مرحله ساقه رفتن به از بین رفتن اکثر بوته ها در ژنوتیپ ها منجر گردید. این بررسی همچنین نشان داد که وقوع سرما در مرحله ساقه رفتن تاثیری بر روی عرض برگ پرچم در بوته های باقیمانده نداشت. تجزیه واریانس داده ها، حاکی از وجود اثر متقابل معنی داری بین ژنوتیپ و سطوح مختلف سرما در صفات ارتفاع بوته، طول پدانکل، تعداد روز تا رسیدگی، تعداد روز تا گرده افشانی، تعداد روز تا سنبله رفتن، تعداد پنجه، عملکرد بوته، پرولین بود. نتایج حاصل از ازمایش نشان داد که ارقام رصد و زاگرس در سطح کنترل (بدون اعمال تیمار سرما) بیشترین عملکرد را در بین ژنوتیپ های مورد بررسی تولید نمودند. بالاترین سطح تیمار سرما در مرحله ساقه رفتن بیشترین تاثیر منفی را در رقم گندم بهاره هما4 بجا گذاشته بطوریکه این رقم از حداکثر اختلاف عملکرد را در سطح تیمار سرمای 72 ساعت نسبت به کنترل برخوردار بود. به نظر می رسد طول دوره سرما بعد مرحله ساقه رفتن در ژنوتیپ های مختلف اثر معنی داری داشته است. واژگان کلیدی: گندم، تحمل به یخبندان، پرولین، قندهای محلول