بررسی رابطه ی بین خاک و اشکال زمین و تعیین تناسب اراضی جونقان استان چهارمحال و بختیاری برای گندم دیم با استفاده از روش های مختلف و پیش بینی پتانسیل تولید آن

ارزیابی تناسب اراضی فرآیندی است که اثر خصوصیات فیزیکی زمین و عوامل اقتصادی- اجتماعی را بر پتانسیل تولید زمین نشان می دهد. نظریه ی مجموعه های فازی یک نوع پیوستگی بین کلاس های تناسب به وجود می آورد. ارزیابی چند معیاری یک ابزار بسیار قوی جهت تجزیه و تحلیل خصوصیات زمین نما و خاک در یک سامانه ی اطلاعات جغرافیایی به شمار می رود. برای تهیه ی نقشه ی تناسب اراضی، از اطلاعات مستخرج از نقشه ی خاک استفاده می شود. مطالعه ی ریخت زمین به شناسایی بهتر خاک کمک می کند. ظرفیت تولید اراضی با استفاده از مدل های پتانسیل تابشی- گرمایی تولید، پتانسیل تولید دیم پیش بینی شده و پتانسیل تولید زمین محاسبه می شود. ایجاد شاخصی جهت نشان دادن نقش واقع گرای مدیریت زارع در ارزیابی کیفی و کمّی تناسب اراضی ضرورت دارد. بررسی رابطه ی بین شکل زمین و مشخصات خاک، ارزیابی کیفی تناسب اراضی با استفاده از روش های فائو، مدل عضویت فازی و ارزیابی چند معیاری، برآورد پتانسیل تولید با دخالت دادن محدودیت های آب، خاک و مدیریت و ایجاد شاخصی جهت به نمایش گذاشتن اثرات مدیریت زارع در نتایج ارزیابی کیفی و کمّی تناسب اراضی از اهداف این تحقیق بوده است. محدوده ی مورد مطالعه در شرق شهرستان جونقان استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است. متوسط سالیانه ی درجه حرارت 4/11 درجه ی سانتی گراد و بارندگی سالانه، 630 میلی متر است. محل 45 نیم رُخ خاک به فاصله ی زمینی 250 متر به صورت شبکه ای روی واحد های ریختی زمین تعیین و 11 نیم رُخ نیز در امتداد سه ترانسکت از نوک تا پنجه ی شیب سه تپّه ی بلند، متوسط و کوتاه، به منظور بررسی رابطه ی بین اشکال اراضی تپّه و نوع خاک آن ها حفر، تشریح و نمونه برداری گردید. اندازه گیری خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و کانی شناسی نمونه های خاک طبق روش های استاندارد آزمایشگاهی انجام شد. رده بندی خاک تا سطح فاز فامیل انجام گردید. در ارزیابی کیفی تناسب اراضی، از روش های فائو، فازی و ارزیابی چند معیاری استفاده شد. بمنظور ارزیابی صحّت و دقّت روش های بکار گرفته شده، رابطه ی رگرسیونی بین عملکرد زارعین و شاخص اراضی بدست آورده شد. پتانسیل تولید تابشی- گرمایی، پتانسیل تولید پیش بینی شده دیم و پتانسیل تولید زمین برآورد شدند. شاخص مدیریت از نسبت عملکرد زارع به پتانسیل تولید برآورد شده زمین بدست آمد. معمولاً در نوک و شانه شیب تپه ها، خاک اِنتی سول، در پشت شیب، اینسپتی سول و در پا و پنجه ی شیب آن ها خاک ورتی سول دیده می شود. 75% خاک های مخروط افکنه اینسپتی سول و بقیه ورتی سول هستند. بیش از 50% خاک های دشت های دامنه ای، ورتی سول و بقیه اینسپتی سول می باشند. رابطه ی مشخصی بین نوع خاک و اشکال زمین در درّه مشاهده نگردید. کانی های گروه اسمکتیت در خاک های ورتی سول افزایش یافت. طبق روش محدودیت ساده فقط 2 درصد اراضی برای کشت گندم دیم نامناسبند و بقیه در کلاس s3 قرار می گیرند. با استفاده از مدل استوری، 77 درصد اراضی نامناسب و بقیه تناسب پایینی دارند. با بکارگیری مدل ریشه ی دوم، 17 درصد اراضی برای کشت گندم دیم نامناسب و 83 درصد آن ها تناسب بحرانی دارند. مهم ترین عامل محدود کننده در منطقه، بارندگی در مرحله ی رسیدن دانه و درجه حرارت سیکل رشد است. نتایج نشان داد که استفاده از مدل ریشه ی دوم نسبت به مدل استوری ارجحیّت دارد. استفاده از متوسط عملکرد چندین ساله ی زارع، متوسط عملکرد چهار طرف هر نیم رُخ خاک و دخالت دادن اثر مدیریت زارع در شاخص زمین، ضریب تعیین رابطه ی رگرسیونی بین عملکرد زارع و شاخص زمین را افزایش می دهند. شاخص مدیریت برای منطقه ی مطالعاتی، بین 93/0 و 86/0 تعیین گردید. با توجه به این شاخص ها، تخمینی از عملکرد زارعین بدست آمد. پتانسیل تابشی- گرمایی تولید، پتانسیل تولید دیم پیش بینی شده، مقدار متوسط پتانسیل تولید زمین و مقدار متوسط عملکرد تخمین زده شده زارعین، به ترتیب 8721، 2412، 1432 و 1276 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. عدم استفاده از مشخصات اقلیمی و بافت و ساختمان خاک باعث گردید تا نتوان از روش های فازی و ارزیابی چند معیاری در ارزیابی تناسب اراضی منطقه مورد مطالعه بَهره جُست.