ارزیابی پیامدهای توسعه غیرمنطبق با توان اکولوژیک سرزمین (مطالعه موردی توسعه صنعتی، شهری و روستائی در قسمتی از حوزه آبخیز گرگان رود در سه دهه گذشته)

رشد روز افزون جمعیت همراه با رشد صنعتی دو مسئله مهم و تهدید کننده منابع در دنیای امروز بشرند که چنانچه مدیریت مناسب برای کاهش این تهدیدها وجود نداشته باشد، بحران کنونی نابودی و تخریب منابع، رو به فزونی خواهد گذاشت و آینده زندگی بر کره زمین را با مشکلات جدی روبرو خواهد نمود. یکی از راه های مدیریت مناسب در اداره سرزمین، استفاده از منابع در حد توان طبیعی آن است که توسعه پایدار با حداقل تخریب را به دنبال خواهد داشت. بررسی حاضر مشتمل بر ارزیابی اثرات منفی است که توسعه شهری، صنعتی و روستایی بدون توجه به توان طبیعی سرزمین برای این نوع توسعه به دنبال داشته است. در این تحقیق، به ارزیابی اثرات منفی محتمل در آینده پرداخته نشده است، بلکه از گذشته سرزمین (قسمتی از حوزه آبخیز گرگان رود در استان گلستان) به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی استفاده شده و آنچه را که به صورت واقعی در این آزمایشگاه در طی سه دهه گذشته (2010-1984) اتفاق افتاده، به تصویر کشیده شده است. این تحقیق در سه مرحله انجام شده است: ارزیابی توان بوم شناختی منطقه مورد مطالعه برای توسعه شهری، صنعتی و روستایی با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره، استخراج توسعه شهری، صنعتی و روستایی اتفاق افتاده در منطقه در طی سه دهه گذشته با استفاده از طبقه بندی تصاویر ماهواره ای سال های 1984 و 2010 و با روش طبقه بندی نظارت شده و تعیین میزان تناسب توسعه اتفاق افتاده با توان طبیعی سرزمین و در نهایت ارزیابی اثرات توسعه نامناسب بر توان طبیعی سرزمین بر شاخص های کیفیت (پارامترهای غلظت کلسیم، سدیم، منیزیم، پتاسیم، کلر، سولفات، کربنات، اسیدیته، شوری، سختی و ذرات معلق جامد) و کمیت آب های زیرزمینی و سطحی، رواناب و فرسایش با استفاده از روش مدل سازی با شبکه های عصبی مصنوعی. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که در طول سه دهه گذشته به میزان 11/4849 هکتار توسعه شهری، صنعتی و روستایی در منطقه مورد مطالعه صورت پذیرفته است که از این مقدار 556/3188 هکتار (معادل 75/65 درصد) توسعه، نامنطبق با توان طبیعی سرزمین برای این نوع توسعه و مقدار 554/1660 هکتار (معادل 25/34 درصد) منطبق با توان طبیعی سرزمین برای توسعه بوده است. در بخش ارزیابی اثرات، به منظور تعیین اثرات منفی توسعه نامنطبق با توان طبیعی، این نوع توسعه از نقشه کاربری اراضی حذف و به جای آن به همین میزان توسعه منطبق با توان طبیعی سرزمین اضافه گردید و با این نقشه کاربری اراضی ساختگی کارمدل سازی با شبکه های عصبی مصنوعی انجام شد. نتایج حاکی از اثرات منفی توسعه نامناسب بر کیفیت، کمیت آب های سطحی و زیرزمینی، فرسایش و رسوب بود به گونه ای که توسعه نامناسب با توان طبیعی سرزمین سبب کاهش کیفیت و کمیت آب های سطحی و زیرزمینی و افزایش سیلاب و فرسایش در منطقه گردیده است. این تأثیرات منفی درصورتی که در زمان ایجاد توسعه به توان طبیعی سرزمین برای این نوع توسعه توجه گردیده بود، مطمئناً به حداقل ممکن کاهش می یافت.