مطالعه ی کموسیستماتیک گونه ی .euphorbia denticulata lam با استفاده از ترپنوئیدها

بزرگترین جنس از تیره فرفیون، euphorbia و یکی از 6 جنس بزرگ گیاهان گلدار با حدود 2100 گونه در جهان و متجاوز از 82 گونه در نقاط مختلف ایران است .جنس euphorbia منبعی غنی از ترکیبات ترپنوئیدی محسوب می شود و گونه ی e. denticulata lam. یکی از گونه های گزارش شده در ایران است. با هدف شناسایی ترکیبات ترپنوئیدی، گونهlam. e. denticulata از مناطق غربی ایران جمع آوری و مطالعه شد. تری ترپن ها و ترکیبات استروئیدی از پیکره اصلی گیاه استخراج شد و با استفاده از کروماتوگرافی مایع با کارکرد بالا (hplc, column ymc pack-sil, 25×300 mm) خالص سازی و سپس توسط مغناطیس رزونانس هسته ای کربن و هیدروژن (13cnmr) و (1hnmr) در مقایسه با مطبوعات موجود شناسایی گردید. در نتیجه تعدادی از ترکیبات تری ترپنوئیدی و استروئیدی از جمله: سیکلوآرت-23(سیس)-ان-3،25-دی اول، سیکلوآرت-23(ترانس)-ان-3،25-دی اول، 24-متیلن سیکلوآرتان-3-اول، ارگوستا-8،24-دی ان-3-اول )آبتوسیفولیول ( و بتاسیتوسترول و نیز بتولین و لوپئول از تری ترپنهای خانواده لوپان ، برای اولین بار از این گیاه جداسازی وشناسایی گردید. همچنین ویژگی های ریخت شناسی این گونه ها نیز با استفاده ازاستریو میکروسکوپ( لوپ) و چشم غیر مسلح بررسی گردید و سپس هر دو داده های شیمیایی و ریخت شناسی به صورت ماتریس داده های خام در آورده شد و با استفاده از روشهای مختلف مرتب سازی توسط نرم افزار ( version 2.02)ntsys و روش upgma ترسیم گردید وشباهت های آنها مشخص شد. برای اولین بار روابط گونه e. dentuculata با گونه های سایر همکاران که با هم در این زمینه فعالیّت می کردیم، مقایسه شد که عبارتند از e. connata boiss، e. spinidens bornm. ex prokh. ، e. osyridea boiss و euphorbia macrostegia boiss.. تا آنجایی که ما می دانیم تا کنون هیچ گزارشی درمورد ترکیبات ترپنوئیدی این گونه ها منتشر نشده بود. در نتیجه، بررسی دندروگرام داده های حاصل از مطالعات ریخت شناختی بیشترین شباهت را بین گونه ها یe. denticulata و e. spinidens نشان می دهد .در فنوگرام های حاصل از بررسی ترکیبات ترپنوئیدی نشان داد که e. denticulata بیشترین شباهت را با گونه e. osyridea دارد. بنابراین، گروه بندی گونه ها بر اساس ترکیبات ترپنوئیدی و روغنهای اصلی فرار به میزان قابل توجهی با یکدیگر همخوانی دارد، در حالیکه گروه بندی گونه ها تا حدودی با گروه بندی های انجام شده براساس ویژگیهای مورفولوژیک متفاوت است. در نتیجه، داده های شیمیایی و ریخت شناسی تنوع بین گونه ای این گونه ها را تأیید می کنند و ترپنوئیدها می توانند تا حدودی در تاکسونومی و به دست آوردن روابط بین گونه ای دراین جنس به کار گرفته شوند. در ضمن به دلیل اینکه 1/0 درصد از وزن خشک گونه e. denticulata حاوی بتولین بود، میتوان آن را به عنوان منبعی مناسب از بتولین به شمار آورد که به منظور مطالعات بیشتر در جهت ساخت ترکیبات دارویی با خواص ضد التهابی قابل توجه و عوارض جانبی کمتر در آینده مورد استفاده داروسازان قرار بگیرد. کلمات کلیدی: euphorbia denticulata، تری ترپن، 1hnmr، سیکلوآرتان، آبتوسیفولیول، بتولین.