گیاهان و نمادهای آن در ایران باستان از دیدگاه اسطوره ای، تاریخی و ریشه شناختی بر تکیه بر متون باستانی ایران

بررسی نقش گیاهان در فرهنگ بشری از گذشته های بسیار دور، نشان می دهد که انسان از آغازین روزهای تاریخ خود، همواره با دیده تکریم و تقدیس به درختان می نگریسته و آنها را در شمار ایزدان یا موجودات فراطبیعی می پنداشته است. بخشی از این تکریم نامعمول، ریشه در ماهیت درختان و ویژگی های طبیعی آنها داشته است؛ ویژگی هایی مانند عمر طولانی و زندگی دوباره پس از برگ ریزان خزان و مرگ کاذب زمستانی. انسان نخستین که نمی توانست ریشه این تحولات را دریابد، عنان تخیل خویش را گشود و گیاهان و بویژه برخی درختان را با انبوهی از پیرایه های قدسی آراست. باورهایی که در بالا بدانها اشاره شد، به روزگاران کهنی منتقل گردید که در بررسی های تاریخی از آن با نام دوره هند و اروپایی یاد می شود، زمانی که اقوام هند و اروپایی هنوز مهاجرت بزرگ خود را آغاز نکرده بودند ایرانیان نیز در گذشته های بسیار دور، درختان را سخت تقدیس می کرده اند، باورهایی که ریشه آنها را تا عصر هند و اروپایی می توان پی گرفت. با این حال به سبب عواملی چند، از جمله تعالیم عالی تری که آیین مزدیسنا عرضه می داشت، از این تقدس تا حد بسیاری کاسته شد و احتمالا بخشی از آن به تکریم فوق العاده آب منتقل گشت. با این حال آثار تکریم کهن درختان در اساطیر ایرانیان به خوبی بازتاب یافته است هر چند مقایسه اهمیت نقش درختان در باورهای ایرانیان و دیگر ملل از جمله هندی ها و دیگر هند و اروپایی ها، نشان دهنده این حقیقت است که ایرانیان کمتر از خویشاوندان دور خود در اهمیت درختان مبالغه می کرده اند. بررسی گیاهان در باورهای ایرانیان، و همچنین دیگر ملل، نشان می دهد که بسیاری از ملل قدیمی درختان را پدید آورنده انسان می دانسته اند، خواه به گونه ای مستقل و خواه بنا به اراده خدایان. بنا بر این باور، انسان در نهایت از خاک منشاء می گرفت. بخشی از تقدس درختان را نیز باید در همین عقاید بازجست. برخی از باورهای کهن با تعدیلاتی در روزگار اسلامی نیز ادامه یافت و حتی آثار آن را می توان امروزه نیز به گونه ای باز یافت؛ تکریم درختان کهن و حتی دخیل بستن به آنها که بویژه در برخی نواحی روستایی ایران همچنان ادامه دارد، ریشه به روزگاران کهنی می رساند که در آغاز بدان اشاره شد.