تحلیل مقایسه ای عوامل انسجام در گونه های نثر مرسل و فنی در متون کهن فارسی، با تکیه بر پاره هایی از قابوس نامه، سیاست نامه، کلیله و دمنه، و مرزبان نامه

چکیده پایه نظری این پژوهش، نظریه نقش گرای نظام مند هالیدی و بحث انسجام است. در هر متنی سلسله عواملی درکارند که بدان متنیت می بخشند. این عوامل که زیر عنوان انسجام صوری دسته بندی شده اند، شامل ارجاع، حذف، جایگزینی، عوامل ربطی و انسجام واژگانی است. بر این اساس، این مسأله مطرح می شود که آیا ممکن است غیر از عوامل انسجام صوری عواملی دیگر نیز باعث انسجام متن شود و اینکه نحوه توزیع عوامل انسجام در متون مختلف، چه نقشی در تفاوت میان آنها می تواند داشته باشد. برای پاسخ به سوال مزبور دو دسته از متون کهن نثر مرسل و فنی زبان فارسی، انتخاب شد و با رویکردی توصیفی- تحلیلی، چگونگی توزیع عوامل انسجام در هر متنی بررسی، تحلیل و مقایسه شد و پس از تحلیل داده ها، این نتیجه حاصل شد که عواملی دیگر (عوامل بلاغی) نیز در انسجام متون موثرند که در کنار عوامل صوری انسجام نهایتاً در جهت انسجام مفهومی متن عمل می کنند. همچنین معلوم شد که بخشی از عوامل انسجام صوری،یعنی حذف از میان عوامل دستوری و ترادف و تکرار واژگانی از میان عوامل واژگانی، با تقسیم بندی متون به دو دسته فنی و مرسل ارتباط دارد. بخش دیگر یعنی عوامل ارجاع، جایگزینی و عوامل ربطی به طور یکسان در هر دو دسته از متون توزیع شده اند و نقشی در تفاوت میان این دو دسته متون ندارند؛ زیرا تغییرات زبانی در دو دسته از متون به اندازه ای نیست که باعث تفاوت میزان بسامد و یا چگونگی به کار رفتن این عوامل دستوری انسجام بخش در این دو دسته از متون گردد. عوامل انسجام بلاغیِ تشبیه مرکب و تمثیل با ایجاد ارتباط میان دو پاره از متن که بخش نخست در حکم مشبه و بخش دوم در حکم مشبه به است باعث ایجاد انسجام در هر دو دسته از متون مرسل و فنی شده اند که بسامد این عوامل در متون فنی بیشتر است. عواملی چون تشبیه بلیغ و استعاره با ایجاد شبکه تداعی هایمرتبط با دیگر اجزای متن، در انسجام متن دخیلند. کنایه با ارجاع به بافت برون متنی باعث تقویت انسجام مفهومی متن می شود. در متون نثر فنی تصرف نویسنده در کنایه باعث ایجاد پیوند آن با دیگر اجزای متن و در نتیجه انسجام بخشی آن می شود. واژگان کلیدی: انسجام صوری- انسجام مفهومی- انسجام بلاغی- نثر مرسل – نثر فنی - هالیدی.